Bạn đang xem bài viết Văn Hóa Gia Đình Xưa Và Nay được cập nhật mới nhất trên website Channuoithuy.edu.vn. Hy vọng những thông tin mà chúng tôi đã chia sẻ là hữu ích với bạn. Nếu nội dung hay, ý nghĩa bạn hãy chia sẻ với bạn bè của mình và luôn theo dõi, ủng hộ chúng tôi để cập nhật những thông tin mới nhất.
Từ xưa ở nước ta, đời nào cha ông cũng coi trọng văn hóa gia đình, mặc dù các cụ không gọi đích danh. Gia pháp nhà Trần rất nghiêm về danh phận trên-dưới và kỷ cương trong-ngoài. Tác giả Việt sử tiêu án Ngô Thì Sỹ viết rằng: “Gốc thiên hạ ở tại gia đình. Có dạy bảo được gia đình, mới dạy được người trong nước”. Thời Lê, Nguyễn Trãi là người có hiếu nổi tiếng, mang nặng lòng canh cánh lời dặn của cha ở ải Nam Quan, ngày đêm nuôi chí lớn phục thù, thì việc ông soạn Gia huấn ca là một hiện tượng hợp logic.
Minh họa: LÊ HẢI
Để có một gia đình hạnh phúc, một xã hội ổn định thì nhà nước không chỉ xây dựng chương trình lương thực, kế hoạch dân số, bảo vệ tài nguyên, giữ gìn môi trường sinh thái… mà còn phải tiến hành đấu tranh chống mọi tệ nạn xã hội, giữ gìn bản sắc và bản lĩnh văn hóa dân tộc, tức là việc tu rèn đạo đức cá nhân (tu thân), xây dựng kỷ cương gia pháp (tề gia) là điểm khởi đầu, khi đó mới nói đến quản lý nhà nước (trị quốc). Không phải ngẫu nhiên mà một quốc đảo nhỏ chỉ hơn 5 triệu dân trở thành một nước giàu, ổn định, có mức sống cao như Singapore lại vận dụng 5 phạm trù trung, hiếu, nhân ái, lễ nghĩa, liêm sĩ của Nho giáo để biến thành những chuẩn tắc hành động cụ thể cho từng người dân, từng gia đình, được các chủng tộc chấp nhận. Ở Trung Quốc, những nhân tố tích cực của đạo Khổng được thừa nhận. Chữ hiếu được đề cao, chức năng của gia đình được nhấn mạnh. Ở Nhật Bản, cơ cấu gia đình đã biến đổi, loại gia đình nhỏ, hạt nhân đang phát triển; sự vắng mặt của ông bố, vị trí của người vợ, người mẹ trở nên quan trọng. Ở các nước Tây Âu, thay vì xu hướng gia đình không dựa trên cơ sở hôn nhân phát triển vào những năm 60 và 70 của thế kỷ 20, hiện nay, người ta có xu hướng quay trở lại những giá trị truyền thống, đề cao trách nhiệm giáo dục gia đình.
Thành ngữ xưa đúc kết: “Con nhà tông không giống lông cũng giống cánh”. Đó là biểu tượng truyền thống tốt đẹp của một gia đình, một dòng họ, rộng hơn là một cộng đồng. Có lẽ vì thế mà các giá trị văn hóa gia đình được lưu giữ bền vững hơn ngoài xã hội. Mỹ tục thờ cúng tổ tiên là một ví dụ: Thờ cúng tổ tiên là một hiện tượng hiếu để làm gương cho con cháu đời sau. Cứ mỗi lần đứng trước bàn thờ tổ tiên, ông bà… con cháu chắp tay trước ngực để cầu khấn cho linh hồn các cụ siêu thoát, cũng đồng thời mong muốn các cụ phù hộ độ trì cho con cháu gặp may mắn. Nghi thức thờ cúng, lễ vật hiến dâng người đã khuất, ở mỗi nhà một kiểu nhưng đều gặp nhau ở lòng thành. Thờ tổ tiên là tục lệ ăn sâu vào tâm tư, tình cảm người Việt Nam. Chính vì vậy mà dù “vật đổi sao dời”, đất nước hòa bình hay loạn lạc thì việc thờ cúng tổ tiên vẫn canh cánh bên lòng người con hiếu thảo, nhất là vào ngày rằm, mồng một, giỗ chạp… Xã hội đổi thay đã nhiều, nhất là trong thời hiện đại, nhưng nội dung những câu khấn, thiết chế thờ cúng, nghi thức bái lạy, lễ vật cúng tiễn… từ xưa đến nay rất ít thay đổi. Những câu thành ngữ được đúc kết từ lâu đời vẫn tồn tại bền vững cho đến hôm nay và có thể cả mai sau. Trong quan hệ với con cái là “gọi dạ bảo vâng”, “đi thưa về trình”. Trong quan hệ thứ bậc thì “kính lão đắc thọ”; “kính trên nhường dưới”; “chị ngã em nâng”… Trong quan hệ vợ chồng thì “một điều nhịn, chín điều lành”; “thuận vợ, thuận chồng tát Biển Đông cũng cạn”…
Ngày nay, trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, vấn đề gia phong, gia lễ của từng gia đình bị chi phối bởi các nhân tố: Kinh tế, văn hóa vật chất, pháp luật, lối sống, chất lượng sống, vấn đề công danh, mưu sinh lập nghiệp, thị hiếu và giải trí… Sự bộc lộ mâu thuẫn giữa các thành viên, các thế hệ trong gia đình thể hiện công khai hơn, dễ nhận thấy hơn. Nhưng, cách giải quyết lại thỏa đáng hơn nhờ lòng bao dung, “sự thể tất” rất tâm lý của cả hai phía. Nếu như trước đây, phương thức giải quyết mâu thuẫn giữa cha mẹ và con cái thường đi đến kết cục thắng-bại mà phần thắng thuộc về bề trên thì ngày nay, phương thức giải quyết áp đặt, nhất là bằng bạo lực gia đình ít tỏ ra có tác dụng, trừ khi xung đột xảy ra phải nhờ pháp luật. Mặt khác, cuộc sống ngày nay đòi hỏi các bậc cha mẹ, ông bà cũng cần có những suy nghĩ mới bằng những phương thức giáo dục mới có sức thuyết phục, làm gương cho con cháu noi theo. Việc xây dựng gia phong, gia lễ của từng gia đình nên bắt đầu bằng việc giáo dục bậc làm cha, làm mẹ. chúng tôi nói: Những người giáo dục cũng cần được giáo dục. Thương yêu, tôn trọng, phê phán, nhắc nhở, thậm chí răn đe là điều cần thiết, nhưng tuyệt đối không nên dùng bạo lực, lăng nhục, nhất là đối với trẻ em.
GS HỒ SĨ VỊNH
Những Thay Đổi Trong Mối Quan Hệ Gia Đình Xưa Và Nay
“Gia đình là tế bào của xã hội”. Câu nói này chắc chẳng còn xa lạ gì với mỗi chúng ta. Đại ý rằng, xã hội được tạo nên bởi mỗi gia đình. Gia đình có ổn định, “khỏe mạnh” thì xã hội mới phồn vinh, phát triển. Thế nhưng, khi xã hội ngày một thay đổi, những chuẩn mực xã hội cũ dần được thay thế bởi quan niệm hiện đại, “Tây hóa”, liệu những chuẩn mực hạnh phúc gia đình có bị thay đổi theo?
Không gì có thể sánh được hạnh phúc gia đình
Gia đình trong những xã hội trước chịu nhiều ảnh hưởng từ tư tưởng Nho giáo. Cha mẹ, con cái có một giới hạn khoảng cách nhất định. Con cái phải tuyệt đối nghe lời cha mẹ từ nhỏ đến lớn, những việc trọng đại như kết hôn, cha mẹ cũng sắp đặt theo kiểu “Cha mẹ đặt đâu con ngồi đó”. Và tương tự như quan điểm cũ việc con gái kết hôn muộn sẽ làm ảnh hưởng đến hình ảnh của gia đình, bố mẹ. Nếu con cái không nghe lời, hoặc có tư tưởng khác với ý của cha mẹ thì sẽ bị cho là bất hiếu. Những trường hợp vợ chồng sống không hạnh phúc cũng tuyệt nhiên không có chuyện li hôn. Xã hội rất khắt khe và nặng nề với những vấn đề như vậy. Do đó, mà mọi người, đặc biệt là phụ nữ, không bao giờ có tư tưởng đứng lên đấu tranh cho mình.
Ở xã hội cũ, mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái còn nhiều khoảng cách
Nhưng, xã hội dần trở nên tiến bộ, mối quan hệ giữa vợ chồng, con cái cũng dần thay đổi theo chiều hướng cởi mở, tích cực. Con cái với cha mẹ trở nên gần gũi hơn, có thể trao đổi, trò chuyện như những “người bạn” mà không còn quá câu nệ. Cha mẹ tôn trọng quyết định của con, từ việc học gì, làm việc thế nào đến những chuyện trọng đại như kết hôn. Mặc dù không phải tất cả gia đình đều như vậy, nhưng tư tưởng này đang ngày càng phổ biến. Vợ chồng cũng dần bình đẳng, chuyện chung sống không hạnh phúc và chia tay cũng không có gì lạ. Nhưng những chuẩn mực đạo đức thì không thay đổi. Con cái vẫn phải hiếu kính với cha mẹ, cha mẹ có trách nhiệm nuôi dưỡng con cái, mọi người trong gia đình vẫn phải yêu thương, đùm bọc nhau.
Người ta vẫn cho rằng, xã hội đang dần thay đổi giống phương Tây thì gia đình không còn được gắn bó, thân thiết như xưa. Điều này không hoàn toàn đúng. Đúng, bởi ở phương Tây, cha mẹ với các con không quá giữ khoảng cách. Họ thẳng thắn và cởi mở hơn cha mẹ phương Đông, điều này đi ngược với quan niệm xưa nay ở xã hội ta. Nhưng chưa đúng ở chỗ, phương Tây cũng rất coi trọng gia đình. Thời gian dành cho gia đình của một người ở phương Tây thậm chí còn nhiều hơn phương Đông. Do vậy, giống Tây không hẳn là không tốt.
Gia đình hiện nay chịu nhiều ảnh hưởng từ tư tưởng phương Tây
Xã hội đang ngày càng tiến bộ, văn minh, gia đình cũng từ đó mà thay đổi theo chiều hướng tích cực. Nhưng sự thay đổi chủ yếu là ở các mối quan hệ dần trở nên thân thiết, cởi mở, còn những chuẩn mực đạo đức thì không hề thay đổi. Gia đình hạnh phúc vẫn phải là trên kính, dưới nhường, tất cả các thành viên đùm bọc, yêu thương và tôn trọng lẫn nhau. Bản thân mỗi chúng ta đều chịu ảnh hưởng rất nhiều từ gia đình, chủ yếu từ sự dạy dỗ của cha mẹ. Do vậy, một gia đình giáo dục con cái tốt chính là khởi nguồn của một xã hội văn minh. Hay nói cách khác, chìa khóa của một xã hội thịnh vượng chính là một gia đình văn hóa, êm ấm và hạnh phúc
Bạn vẫn độc thân và muốn tiến tới hôn nhân?Kế Hoạch Hóa Gia Đình
Kế hoạch hoá gia đình (family planning) là nỗ lực có ý thức của các cặp vợ chồng đế điều chỉnh số con và khoảng cách sinh con theo ý muốn. Kế hoạch hoá gia đình thường bao hàm việc sử dụng các biện pháp nhằm kiếm soát sinh đẻ đế tránh tăng dân số, nhưng cũng bao gồm cả nỗ lực giúp cho các cặp vợ chồng khó sinh đẻ. Vì thế người ta chia kế hoạch hoá gia đình ra làm hai hướng: kế hoạch hoá gia đình dương tính nằm tăng phát triển dân số và kế hoạch hoá gia đình âm tính nhằm làm giảm phát triển dân số. Tình hình phát triển dân số của nước ta buộc phải tiến hành kế hoạch hoá gia đình âm tính tức là nhấn mạnh đến các biện pháp tránh thai. Trong phạm vi bài này chúng tôi chỉ đề cập đến các biện pháp tránh thai. Theo tính chất tác dụng, người ta chia các biện pháp tránh thai ra hai loại: tránh thai tạm thời và tránh thai vĩnh viễn.
Thuốc diệt tinh trùng, bọt đặt âm đạo.
Vô kinh cho bú.
Dụng cụ tử cung tránh thai.
Thuốc nội tiết tránh thai.
Cho nam giới:
Xuất tinh ra ngoài.
Bao cao su nam.
Cho cả nam và nữ:
Kiêng giao hợp định kỳ.
Thôi sản nữ và thôi sản nam (còn gọi là đình sản).
Các biện pháp tránh thai truyền thống
Xuất tinh ngoài âm đạo (giao hợp ngắt quãng)
Phương pháp xuất tinh ngoài âm đạo đòi hỏi sự chủ động của nam giới trong lúc giao hợp. Dương vật được rút nhanh chóng ra khỏi âm đạo trước lúc có phóng tinh. Phương pháp này được sử dụng rất rộng rãi ở một số nước phát triển và đang phát triển.
Cơ chế tác dụng: không cho phép tinh trùng gặp được noãn, ngăn cản hiện tượng thụ tinh.
Tỉ lệ thất bại: khoảng 5 – 25 thai nghén cho 100 người sử dụng phương pháp này trong năm đầu tiên.
Không có ảnh hưởng dài hạn hay toàn thân.
Phương pháp này luôn sẵn sàng, không cần chi phí, không đòi hỏi phải huân luyện.
Kiêng giao hợp định kỳ
Tỷ lệ thất bại khá cao, đòi hỏi phải tuân thủ rất chặt chẽ tất các hành động trong lúc giao hợp. Đặc biệt đòi hỏi sự quyết tâm, dứt khoát của nam giói, yếu tố tiên quyết cho sự thành công của phương pháp.
Phương pháp này hoàn toàn không phù hợp với những người bị xuất tinh sớm.
Kiêng giao hợp định kỳ là chọn thời điểm giao hợp cách xa những ngày phóng noãn, nhằm mục đích tinh trùng sống không gặp được noãn sống. Phương pháp này đôi khi sử dụng kết hợp cùng với một số phương pháp khác như: xuất tinh ngoài âm đạo, vách ngăn… Trong trường hợp này hiệu quả tránh thai sẽ tăng lên.
Phương pháp tính theo nhịp lịch có tỉ lệ thất bại khá cao (5-40 thai nghén cho 100 phụ nữ/năm) (1981). Phương pháp này ít có hiệu quả, đôi khi gây khó khăn cho cặp vợ chồng vì phải kiêng giao hợp khá lâu. Vì thế năm 1982 IPPF (International Planned Parenthood Federation) đã kết luận rằng: phương pháp này không được xem là một phương pháp kế hoạch hoá gia đình có hiệu quả.
Phương pháp Ogino (1928) – Knaus (1930): kiêng giao hợp ngày thứ 9 đến ngày thứ 19 của vòng kinh 28 ngày, cần phải theo dõi liên tiếp hai vòng kinh trước đó đê đánh giá mức độ đều của vòng kinh. Phương pháp này không có hiệu quả, không thực hiện được ở những người có vòng kinh không đều.
Phương pháp ghi thân nhiệt do Ferin đề xuất năm 1947 dựa trên cơ sở phát hiện ra đường cong thân nhiệt hai thì trong chu kỳ kinh nguyệt có phóng noãn của Van de Velde (1904). Theo phương pháp này, chỉ được giao hợp sau khi tăng thân nhiệt 2 ngày, giới hạn của phương pháp chỉ cho biết giai đoạn sau phóng noãn.
Phương pháp chất nhầy cổ tử cung (phương pháp Billings): không giao hợp khi người phụ nữ có chất nhầy trong âm đạo (đưa hai ngón tay vào âm đạo thấy có chất nhầy ở giữa hai ngón tay) cho đến 4 ngày sau khi hết chất nhầy ẩm ướt.
Tỉ lệ thất bại: nếu áp dụng thường xuyên thất bại vào khoảng 10-30 thai nghén cho 100 phụ nữ sử dụng trong một năm. Phương pháp tính theo nhịp lịch có tỉ lệ thât bại cao hơn một chút. Hiệu quả tránh thai còn phụ thuộc vào sự quyết tâm và sự cam kết của hai vợ chồng.
Hiệu quả khá cao, một khi thực hiện tốt đúng theo yêu càu, hiệu quả đạt trên 90%.
Không tốn kém.
Không có ảnh hưởng dài hạn hay toàn thân.
Không đòi hỏi phải sử dụng thuốc hay dụng cụ.
Nâng cao hiểu biết về chu kỳ sinh sản, có thể sử dụng để làm tăng khả năng thụ thai khi cần thiết.
Đòi hỏi phải kiêng giao hợp nhiều ngày trong một chu kỳ kinh nguyệt, rất khó áp dụng trong trường hợp kinh nguyệt không đều.
Cần phải theo dõi chu kỳ kinh nguyệt vài tháng trước khi quyết định áp dụng phương pháp.
Không phù hợp với cặp vợ chồng sống xa nhau, không giao hợp thường xuyên.
Phương pháp tránh thai vô kinh cho bú (LAM – lactational amenorrhea method)
Tỉ lệ thất bại khá cao.
Cần phải hướng dẫn, huấn luyện để sứ dụng có hiệu quả phương pháp này. Người phụ nữ có khả năng xác định được thời kỳ có khả năng sinh sản của mình.
Cho con bú sữa mẹ là cách dinh dưỡng lý tưởng nhất cho con, đồng thời cũng giúp người phụ nữ đẻ thưa ra. Phương pháp cho bú vô kinh chỉ có hiệu quả khi có điều kiện sau:
Chưa có kinh nguyệt trở lại.
Người phụ nữ phải nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn hoặc gần hoàn toàn.
Đứa trẻ dưới 6 tháng tuổi.
Nếu một trong ba điều kiện trên không bảo đảm thì phải áp dụng ngay một phương pháp tránh thai bổ trợ khác. Một khi tuân thủ đầy đủ các yêu cầu trên, phương pháp tránh thai này đạt hiệu quả tới 98%. Phương pháp có thê băt đâu ngay sau khi đẻ, kinh tế, dễ thực hiện, phù hợp với mọi tôn giáo và văn hoá. Đây là phương pháp tránh thai rất đáng được khuyến khích ở các nước đang phát triển, kinh tế còn nhiều khó khăn bởi vì:
Sữa mẹ có vai trò dinh dưỡng tốt nhất cho con.
Bú mẹ có tác dụng tránh thai hơn tất cả các phương pháp tránh thai khác cộng lại.
Bao cao su nam (condom)
Là một phương pháp tránh thai quan trọng trong 6 tháng đầu, với hiệu quả cao.
Các phương pháp tránh thai vách ngăn
Là phương pháp tránh thai áp dụng cho nam giới, ngày càng được khuyến cáo sử dụng rộng rãi nhằm mục đích tránh thai và đê phòng các bệnh có thê lây truyền qua đường tình dục. Bao cao su nam được sử dụng ở các nước phát triển. Phương pháp tránh thai hoàn toàn có hồi phục, tác dụng tránh thai chỉ có mỗi khi sử dụng bao cao su. Bao cao su là một phương pháp tránh thai có hiệu quả và động viên nam giới tham gia vào việc tránh thai, chia sẻ trách nhiệm kế hoạch hoá gia đình.
Bao cao su được lắp vào dương vật khi đã căng cứng, trước lúc đưa vào âm đạo. Động tác lắp nhẹ nhàng tránh gây rách bao. Sau khi đã phóng tinh phải rút dương vật và bao cao su ra ngay.
Ở những cặp vợ chồng có kinh nghiệm sử dụng và thực sự muốn sử dụng thì tỉ lệ thất bại vào khoảng 3 thai nghén cho 100 phụ nữ sử dụng trong một năm. Tỉ * lệ thất bại có thể cao hơn trong năm đầu. Nguyên nhân thất bại là do sử dụng không đêu đặn hay không đúng quy cách, bao cao su đã bị hư hỏng do điều kiện bảo quản kém. Ngày nay tỉ lệ thất bại có giảm đi nhiều vì người ta đã sử dụng thêm chât diệt tinh trùng đồng thời là chất bôi trơn. Dùng bao cao su nam có tác dụng rất lớn đề phòng các bệnh lây truyền qua đường tình dục (lậu, giang mai, Trichomonas, Chlamydia, Herpes và nhất là HIV). Tuy nhiên khả năng bảo vệ không phải là tuyệt đối. Người ta còn thấy rằng bao cao su có tác dụng đê phòng và cải thiện tôn thương nghi ngờ ở cổ tử cung, bảo vệ phụ nữ khỏi bị ung thư cổ tử cung và viêm nhiễm tiểu khung.
Không có ảnh hưởng toàn thân hay dài hạn.
Hiệu quả tránh thai cao khi sử dụng đúng cách.
Người sử dụng dễ dàng tiếp cận (bán rộng rãi trên thị trường), có thể kiểm tra được chất lượng.
Là một phương pháp tốt phòng tránh các bệnh có thể lây truyền qua đường tình dục kể cả HIV/AIDS.
Cần phải bảo quản đúng cách, ỏ những nơi quá nóng, ẩm, có ánh sáng mặt trời, thời gian bảo quản trên 3 năm làm giảm chất lượng bao cao su, có nguy cơ dễ bị rách khi sử dụng.
Chỉ dùng được một lần, sau khi giao hợp cần tìm chỗ vứt bỏ.
Có thể ảnh hưởng đến khoái cảm trong lúc giao hợp.
Tránh thai trong âm đạo
Cần phải có nguồn cung cấp đều đặn.
Đôi khi có người bị dị ứng với latex.
Có nhiều phương pháp như màng ngăn âm đạo, bao cao su nữ, viên sủi, kem, miêng sôp, viên đặt… Cơ chế tác dụng có the là màng ngăn cơ học, màng ngăn lý học, nhưng bao giờ cũng có kèm theo chất diệt tinh trùng được bố sung vào. Tất cả các biện pháp này đều có tác dụng tránh thai nhất thời, dễ dàng phục hôi sau khi ngừng sử dụng.
Thuốc diệt tinh trùng là những hoá chất mà hoạt chất có thể là một trong các chất sau: clorua benzalkonium (BZK), hexyl-resorcinol, 9-nonoxynol (N9). Các thuốc có thể có nhiều dạng như kem, bọt, giấy, viên đạn, viên sủi bọt được đặt vào âm đạo. Cơ chế tác dụng: làm bất hoạt tinh trùng và về mặt vật lý chặn không cho tinh trùng vào cố tử cung. Thuốc còn tác dụng diệt vi khuẩn. Muốn tăng tác dụng tránh thai đối với các thuốc diệt tinh trùng, nên đặt trước khi giao hợp khoảng 10 phút, đặt sâu vào trong âm đạo, tiếp xúc với cố tử cung. Bảo vệ tránh thai bắt đầu 10-15 phút sau khi đặt và thường có hiệu quả trong 1 giờ. Đe có kết quả tối đa nén dùng thuốc phối hợp với một màng ngăn. Tránh tắm rửa trong vòng 6 giờ sau khi giao hợp. Trong trường hợp sử dụng đúng cách, tỉ lệ thất bại không vượt quá 5 thai nghén cho 100 phụ nữ/năm (1984).
Không có ảnh hưởng dài hạn hay toàn thân.
Thích hợp cho những cặp vợ chồng không thường xuyên giao hợp, sống xa nhau.
Có thể hạn chế một số bệnh lây truyền qua đường tình dục.
Cần có nguồn cung cấp đáng tin cậy, giá thành tương đối đắt.
Tỉ lệ thất bại còn khá cao.
Có thể gây một số phản ứng phụ tại chỗ (ngứa, kích thích, bỏng rát…), ngoại lệ có thể gặp hội chứng choáng nhiễm độc.
Thuốc viên tránh thai
Thuốc viên tránh thai là một phương pháp tránh thai có hồi phục. Tuỳ theo thành phần của viên thuốc người ta có thể chia ra các loại sau:
Viên tránh thai phối hợp
Viên tránh thai phối hợp: trong thành phần có estrogen và progestin.
Viên progestin: trong thành phần chỉ có progestin.
Nếu dựa vào hàm lượng estrogen chứa trong viên thuốc, người ta có thể chia ra các loại sau:
Viên tránh thai liều lớn: hàm lượng ethinyl-estradiol (EE) có trong mỗi viên thuốc là 50pg. Viên estro-progestatií cố điển chứa 50pg ethinyl-estradiol (EE), có dạng kết hợp hay dạng kế tiếp (viên chứa 50pg ethinyl-estradiol đầu tiên xuất hiện năm 1964). Progestin là thành phần tránh thai chủ yếu, estrogen bố sung nhằm tránh tác dụng gây ra máu thấm giọt của progestin.
Viên tránh thai liều nhỏ: hàm lượng ethinyl-estradiol (EE) chứa trong mỗi viên thuốc là từ 20-40pg (viên chứa 30pg ethinyl-estradiol xuất hiện đầu tiên năm 1974). Chính vì estrogen trong viên thuốc đã gây ra các tác dụng không mong muốn, do đó người ta ngày càng cố gắng hạ thấp liều lượng estrogen trong mỗi viên thuốc.
Nếu dựa vào cách phối hợp giữa hai loại nội tiết estrogen và progestin, người ta có thê chia ra các loại sau:
Viên tránh thai phối hợp: hàm lượng ethinyl-etradiol và progestatií giống nhau trong mọi viên của vỉ thuốc (eugynon, ovidon, microgynon, rigevidon, marvelon…).
Dạng kế tiếp: phần đầu của vỉ thuốc là các viên chỉ chứa estrogen, phần sau của vỉ thuôc là các viên chứa cả estrogen và progestatií.
Hai pha: hàm lượng ethnyl-estradiol và progestatií thay đổi một lần trong vỉ thuốc.
Ba pha: hàm lượng ethnyl-estradiol và progestatií thay đổi hai lần trong vỉ thuốc.
Tác dụng tránh thai là do nhiều cơ chế phối hợp, bổ sung lẫn nhau. Tác dụng quan trọng nhất là ức chế phóng noãn do ức chế cả trục dưới đồi – tuyến yên, dẫn đễn ức chế chế tiết FSH, làm mất đỉnh LH. Các hormon chứa trong viên thuốc làm thay đối cấu trúc của nội mạc tử cung thường gây teo nội mạc do tác dụng của progestin, không thích hợp cho trứng làm tổ. Viên thuốc tránh thai thường làm chất nhầy cố tử cung đặc quánh lại ngăn cản tinh trùng xâm nhập vào buồng tử cung. Vai trò nổi trội của từng cơ chế khác nhau tuỳ theo loại thuốc. Nói tóm lại viên thuốc tránh thai tác động lên ba nơi, một ở trung tâm dưới đồi – tuyến yên, hai ở nội mạc tử cung, ba là chất nhầy cổ tử cung.
Hiệu quả của viên thuốc tránh thai phải nói là tuyệt vời, với điều kiện uống đều đặn, không được quên. Nói chung tỉ lệ thất bại rất thấp, chỉ số Pearl nhỏ hơn 1, có nghĩa là có dưới 1 trường hợp có thai ngoài ý muốn trong số 100 phụ nữ sử dụng trong 1 năm, cụ thể:
Viên cổ điển: 0,15-0,45 thai nghén cho 100 phụ nữ/năm.
Viên liều nhỏ: 0,4-0,7 thai nghén cho 100 phụ nữ/năm.
Kinh nguyệt đều, giảm lượng máu kinh, giảm hiện tượng thống kinh, giảm nang buồng trứng cơ năng (giảm 270 lần) và viêm vòi trứng, giảm hội chứng trước kinh, giảm ung thư buồng trứng và nội mạc tử cung (loại viên kết hợp) (giảm 2 lần), giảm các bệnh vú lành tính (giảm 4 lần) và có thể cả ung thư vú, giảm viêm khớp dạng thấp. Người ta đã quan sát thấy tỉ lệ chửa ngoài tử cung giảm đi khi dùng viên thuốc tránh thai (giảm 90%). Không có nguy cơ tăng bệnh lý tim mạch, bệnh lý gan với điều kiện không hút thuốc lá.
Hiệu quả tránh thai cao, phương pháp tránh thai có hồi phục, dễ sử dụng.
Cần cung cấp đều đặn viên thuốc.
Làm giảm lượng sữa mẹ, nên không được dùng khi đang cho con bú.
Đôi khi gây cảm giác như nghén.
Rối loạn điều hoà chuyển hoá đường gây tăng insulin, dung nạp đường giảm đi có xu hướng tăng đường máu. Estrogen và cả progesteron có thể là nguyên nhân.
Tăng triglycerid và cholesterol do tác dụng của ethinyl-estradiol lên gan. Mức độ tác dụng phụ thuộc vào nồng độ estrogen. Estrogen gây giảm LDL choles- terol (lovv-density lipoprotein) và gây tăng HDL cholesterol (high-density lipo- protein), hậu quả làm tăng bệnh lý tim mạch. Người ta thấy tỉ lệ cao viêm tắc tĩnh mạch sâu và huyết khối động mạch phổi ỏ những người dùng viên thuốc tránh thai (cao gấp 3-11 lần so vói người không dùng).
Tăng đông máu mà chưa biết chính xác cơ chế, làm tăng độ kết dính tiểu cầu, làm tăng tổng hợp và một số yếu tố đông máu. Cuối cùng viên thuốc tránh thai loại này làm tăng nguy cơ bị tắc mạch huyết khối.
Gây ứ mật, vàng da do ứ mật, làm tăng sỏi túi mật. Chống chỉ định dùng viên thuốc tránh thai khi trong tiền sử có những dấu hiệu này.
Riêng đối với viên thuốc tránh thai loại kế tiếp vì phần đầu không có progestatií hình như làm tăng tỉ lệ mắc ung thư nội mạc tử cung sau này. Chính vì lý do này mà không nên sử dụng loại viên này kéo dài trong nhiều năm.
Chống chỉ định dùng viên thuốc tránh thai:
Chống chỉ định tuyệt đối:
Đang có thai dù rằng người ta không thấy tác hại của viên thuố.c tránh thai đối với mẹ hoặc thai khi dùng thuốc này trong thời kỳ mang thai.
Thời kỳ cho con bú vì có khả năng ảnh hưởng đến tiết sữa, tăng nguy cơ bị huyêt khối và trẻ sơ sinh có thể bị ảnh hưởng khi phải tiếp xúc với hormon steroid.
Tiền sử huyết khối động mạch hay tĩnh mạch.
Bệnh lý có nguy cơ bị huyết khối: bệnh tim mạch, phải nằm lâu tại chỗ, phẫu thuật lớn.
Tiền sử hay hiện tại có thiếu máu cơ tim.
Tăng huyết áp.
Tai biến mạch máu não (tiền sử hay đang điều trị).
Tăng lipid máu.
Đái tháo đường lệ thuộc insulin.
Bệnh lý gan tiên triên, tiên sử vàng da ứ mật khi có thai, tiền sử ngứa khi có thai, viêm gan virus, xơ gan, ung thư gan.
Bệnh lý của nguyên bào nuôi (chửa trứng, chorio).
Các bệnh ung thư thuộc nội tiết: ung thư nội mạc tử cung, ung thư vú.
Nghiện thuốc lá ở người trên 35 tuổi.
Chống chỉ định tương đối:
Béo phì.
Tiền sử gia đình có tăng lipid máu, đái tháo đường, tai biến mạch máu não.
Trong khi có thai tăng cân quá mức hay bị huyết áp cao.
Cường tuyến giáp trạng.
U xơ tử cung.
Đái tháo đường không lệ thuộc insulin.
Quên uống thuốc: nếu quên một viên vào buổi tối thì uống bù viên quên vào sáng ngày hôm sau, tối hôm sau vẫn uống như thường lệ. Nếu quên uống từ hai viên trỏ lên thì tốt nhất là ngừng thuốc, vứt vỉ thuốc dở đi, đợi ra máu do tụt nội tiết rồi bắt đầu dùng vỉ thuốc mới.
Viên tránh thai chỉ có progestinCác dạng thuốc:
Có cần ngừng tạm thời định kỳ viên thuốc tránh thai không ? Không cần thiết nếu mọi theo dõi vẫn bình thường. Cho đến nay không có lý lẽ khoa học nào buộc phải ngừng tạm thời có định kỳ viên thuốc tránh thai. Chỉ ngừng dùng thuốc khi muốn có con, phải phẫu thuật (ngừng trước khi mổ 4 tuần) và khi có dấu hiệu bất thường (nhức đầu, đau vú, huyết áp cao…) Người ta khuyên nên ngừng thuốc thước khi có thai ít nhất là 3 tháng đe nội mạc tử cung trở về bình thường, hạn chế tỉ lệ đa thai do hiệu ứng nhảy vọt. Có thai khi đang dùng thuốc (vì quên thuốc), diễn biến của thai nghén hoàn toàn bình thường, không có chỉ định phá thai.
Sau nạo, hút thai nên chỉ định dùng loại viên kế tiếp để giúp cho nội mạc tử cung tái tạo tốt, hạn chế dính buồng tử cung.
Liều nhỏ, dùng liên tục không có ngày nghỉ thuốc, bắt đầu uống vào ngày đầu của vòng kinh, nên uống vào một giờ trong ngày (tốt nhất là uống vào bữa ăn tối).
Liều lớn: các progestatií đơn thuần lớn có thể dùng để tránh thai. Chính Pincus, Chang và Rock đã đề xuất phương pháp tránh thai bằng progestatií đơn thuần, liều lớn vào năm 1954. Các progestatií như Lutenyl (nomegestrol), Surgestone (promegeston), Androcur (cyproteron), Luteran (chlormadion) dùng từ ngày thứ 5-25 của vòng kinh cho phép tránh thai an toàn như viên estro-progestatif. Tuy nhiên sử dụng các progestatií ở dạng này nhằm mục đích điều trị là chủ yêu, tác dụng tránh thai mặc nhiên có.
Cơ chế tác dụng: làm quánh đặc chất nhầy cổ tử cung, ngăn cản tinh trùng xâm nhập lên buồng tứ cung, làm teo nội mạc tử cung không thích hợp cho trứng làm tổ, ức chế phóng noãn, làm cho hoàng thế tiêu sớm. Viên progestatií đơn thuần liều nhỏ có rất ít tác dụng không mong muốn. Vì thuốc ức chế không hoàn toàn trục dưới đồi – tuyến yên, vẫn có chế tiết estrogen nội sinh nên chống chỉ định trong trường hợp có bệnh vú. Khi mới dùng loại thuốc này có thế có rối loạn kinh nguyệt: kinh không đều, vô kinh, ra máu giữa kỳ kinh… Có thế sử dụng viên thuốc này khi đang cho con bú mà không ảnh hưởng đến tiết sữa.
Progestin liều nhỏ, dùng liên tục: 1-1,6 thai nghén cho 100 phụ nữ sử dụng năm.
Progestin liều lớn: 0,5 thai nghén cho 100 phụ nữ sử dụng năm.
Hiệu quả tránh thai cao, phương pháp có hồi phục, không ảnh hưởng đến khả năng sinh sản sau này.
Không làm giảm lượng sữa mẹ, hoàn toàn có thể dùng được trong giai đoạn đang cho con bú.
Phù hợp với những phụ nữ có chống chỉ định dùng estrogen (đái đường, tăng huyết áp, bệnh tim mạch…).
Cần phải cung cấp đều đặn viên thuốc.
Hiệu quả không cao bằng viên thuốc tránh thai kết hợp.
Đôi khi gây chảy máu thấm giọt.
Ngoài ra còn viên thuốc tránh thai khẩn cấp nên dùng cho những giao hợp không thường xuyên. Phương pháp tránh thai khẩn cấp phỗ biến nhất đã được sử dụng ở nhiều quốc gia trong vòng 20 năm qua là uống tăng liều viên thuốc tránh thai kêt hợp. Cụ thế có thể dùng các loại như: rigevidon, ideal, microgynon… với liêu như sau:
Uống 4 viên trong vòng 72 giờ sau cuộc giao hợp không được bảo vệ (liều khởi đâu này uống càng sớm càng tốt, nên uống trong vòng 8 giờ sau giao hợp).
Uống 4 viên nữa sau liều thứ nhất 12 giờ đồng hồ.
Nếu là viên cổ điển chứa 50mcg thì dùng 2 lần cách nhau 12 giờ, mỗi lần 2 viên.
Một phương pháp khác là dùng viên postinor chứa 750mcg levonorgestrel: uống 1 viên trong vòng 72 giờ sau cuộc giao hợp không được bảo vệ, uống thêm 1 viên sau liều thứ nhất 12 giờ đồng hồ.
Phương pháp tránh thai khẩn cấp ngăn ngừa hầu hết các trường hợp thụ thai nhưng không có hiệu quả hoàn toàn 100%. Nó chỉ ngăn ngừa được 3/4 số trường hợp mang thai lẽ ra phái xảy ra.
Viên thuốc tránh thai là một phương pháp tránh thai có hiệu quả rất cao, sử dụng đơn giản. Tuy nhiên cần tôn trọng chống chỉ định và một hệ thống cung cấp thuốc thường xuyên cho khách hàng.
Thuốc tiêm tránh thai
Thuốc tiêm tránh thai là một phương pháp có hiệu quả cao, tác dụng lâu dài, có hồi phục, bảo đảm sự kín đáo và tiện lợi cho người dùng. Phương pháp này có thế dùng cho phụ nữ đang cho con bú sau khi sinh được 6 tuần.
Depo-provera (DMPA – medroxyprogesteron acetat) 150mg tiêm bắp một mũi có tác dụng tránh thai trong 3 tháng.
Noristerat (norethisteron enantat) 200mg tiêm bắp, ba mũi đầu tiêm cách nhau 8 tuần, các mũi tiếp theo tiêm cách nhau 12 tuần hoàn toàn đảm bảo tác dụng tránh thai.
Cả hai loại thuốc này đều có bản chất là progestatií, tác dụng tránh thai là nhờ làm teo nội mạc tử cung, làm quánh đặc chất nhầy cổ tử cung và ức chế phóng noãn. Tỉ lệ thất bại vào khoảng 1 thai nghén cho 100 phụ nữ năm. Tác dụng không mong muốn là gây ra máu thấm giọt hoặc gây vô kinh. Có trường hợp nội mạc tử cung bị teo dẫn đến băng kinh nhất là khi sử dụng kéo dài nhiều năm, lúc đó cần được bổ sung estrogen kịp thời để điều trị. Không nên chỉ định dùng phương pháp tránh thai này cho người đang có bất thường về kinh nguyệt.
Mảnh ghép tránh thai
Mảnh ghép tránh thai là phương pháp tránh thai có hồi phục, được dùng phổ biến ở các nước đang phát triển, đặc biệt là ỏ Indonesia. Mảnh ghép gồm có 6 thanh, mỗi thanh chứa 6mg levonorgestrel, vỏ bằng silastic. Progestatií nhả ra với tốc độ chậm. Khi mới cấy, lượng progestin được giải phóng mổi ngày khoảng 80pg. Sau một số năm lượng progestin giải phóng hàng ngày chỉ còn khoảng 25pg. Vì thế tác dụng tránh thai giảm dần đi theo thời gian. Progestin làm ức chế phóng noãn, làm đặc chất nhầy cổ tử cung ngăn cản tinh trùng xâm nhập lên cao và làm teo nội mạc tử cung không thuận lợi cho trứng làm tô. Thời gian tác dụng trong 5 năm. Tỉ lệ thất bại thấp: 0,2 thai nghén cho 100 người sử dụng trong năm đầu. Hiệu quả này có giảm đi đôi chút đối vói phụ nữ nặng trên 70kg. Nhược điểm chính của phương pháp này là kinh ít, vô kinh hay gây ra máu giữa kỳ kinh. Ngoài ra có thể gặp nhức đầu, chóng mặt, tăng cân và nang buồng trứng lành tính. Mảnh ghép dùng được cả khi đang cho con bú. Gần đây xuất hiện implanon chỉ có một thanh dài 4cm, đường kính 2mm chứa 68mg etonogestrel mà chất chuyển hóa có hoạt tính sinh học là desogestrel. Hiệu quả tránh thai trong thời gian 3 năm. Hàm lượng hormon giải phóng ra khỏi thanh trong thời gian đầu là 60p g/ngày, ở cuối năm thứ hai giảm còn 30pg/ngày. Hiệu quả tránh thai rất cao, người ta đã theo dõi 53.530 vòng kinh không xảy ra trường hợp thất bại nào.
Theo dieutri.vn
Cá Thể Hóa Việc Dạy Học Xưa Và Nay
Ký ức về bức tranh thầy đồ và học trò được xem ngày nhỏ, làm tôi nhớ đến việc cá thể hóa việc dạy học mà nhiều nhà giáo nhắc tới hiện nay.
Một lớp học với nhiều học trò, ở nhiều cấp độ khác nhau vẫn đang diễn ra dưới sự dẫn dắt của một “ông thầy” – thầy đồ. Người thầy dạy học trò mọi cấp độ: từ những đứa trẻ vừa được ba mẹ đưa tới nhờ thầy khai tâm, khai trí, đến những thanh niên, những người đã có con, có cháu vẫn ấp ủ trong lòng hy vọng đỗ đạt trong kì thi Hương, thi Hội, thi Đình sắp tới. Tất cả “bọn học trò” ấy ngồi cùng chung một nhà, đứa dưới đất, đứa trên chiếu, đứa bò trên bàn… để học.
Thầy dạy ở những lớp học này không chỉ của một lớp học sinh có cùng trình độ như ta thấy trong các lớp học ngày nay, mà là thầy của nhiều trò, với các cấp độ (trình độ) khác nhau. Ông thầy ấy miệt mài kèm từng trò – ông áp dụng thứ mà bây giờ chúng ta gọi là cá thể hóa việc dạy học. Xem ra, không phải cái việc cá thể hóa xuất phát từ phương Tây, mà ở ngay một quốc gia nghèo khó nhưng hiếu học từ cả nghìn năm trước. Mỗi tội, các nhà giáo dục Việt Nam chẳng ai chịu làm cái việc đúc kết thành lí luận, nên giờ mới lấy Tây ra làm ví dụ, để học tập.
Tôi nhớ lại, hình như trên sách báo của ta cũng ghi chép đến các lớp ghép ở những vùng mật độ dân số thấp, không thể mở trường như thành thị. Các em học sinh ở miền núi và hải đảo cũng đã từng học trong các lớp học như vậy. Ở đó, một thầy cô giáo dạy một nhóm học sinh ở nhiều trình độ (lớp) khác nhau. Tất nhiên, để dạy được, thầy cô giáo cũng phải dùng đến phương pháp cá thể hóa việc dạy học.
Ở các “lớp” học ấy, học trò học chủ động và sáng tạo. Không chủ động sao được nếu muốn học được và học giỏi. Không sáng tạo sao được khi có những trò chỉ học những ông thầy (đồ) chẳng bao giờ đỗ đạt ấy lại đỗ bảng nhãn, tiến sỹ…
Quá khứ, lịch sử dân tộc đã từng tổ chức dạy học theo phương thức (pháp) cá thể hóa. Giờ đây các trường phổ thông bắt đầu nói đến cá thể hóa việc học tập của học sinh. Quá khứ cũng cho thấy học sinh có thể chủ động học, tự xây dựng kế hoạch học tập cho riêng mình và học tập sáng tạo. Thế thì cái gì đã không cho học sinh học chủ động, sáng tạo, thầy giáo kia không dạy tận tâm, không thể “cá thể hóa” việc dạy nhỉ? Có nhiều lẽ, nhưng điều dễ nhận thấy nhất đó là các lớp học của ta bây giờ đông quá, 40-50 học trò một lớp, thầy cô lại chỉ có thể dạy một hai tiết liền thì làm sao cá thể hóa được?
Nguyễn Kim Hồng (ĐH Sư phạm TP.HCM)
Cập nhật thông tin chi tiết về Văn Hóa Gia Đình Xưa Và Nay trên website Channuoithuy.edu.vn. Hy vọng nội dung bài viết sẽ đáp ứng được nhu cầu của bạn, chúng tôi sẽ thường xuyên cập nhật mới nội dung để bạn nhận được thông tin nhanh chóng và chính xác nhất. Chúc bạn một ngày tốt lành!