“6 chiếc mũ tư duy” là một công cụ trợ giúp tư duy được TS. Edward de Bono phát kiến năm 1980 và giới thiệu trong cuốn “6 Thinking Hats” năm 1985. Đây là một phương pháp hiệu quả, giúp bạn đánh giá sự việc từ nhiều góc nhìn để đưa ra quyết định tốt hơn.
Phương pháp này đã được phát triển và giảng dạy ở nhiều nơi trên thế giới. Nhiều tổ chức lớn như là IBM, Federal Express, Brtish Airways, Pepsi, Polaroid, Prudential, Dupont, …cũng dùng phương pháp này.
Đặc điểm của 6 chiếc mũ
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
– Chúng ta có những thông tin gì về vấn đề này?
– Chúng ta thiếu mất những thông tin, dữ kiện nào?
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
– Cảm giác của tôi ngay lúc này là gì?
– Trực giác của tôi mách bảo điều gì về vấn đề này?
– Tôi thích hay không thích vấn đề này?
Nhiều người thành đạt đã quen với việc suy nghĩ một cách lạc quan. Do vậy, họ có thể sẽ không dự kiến hết được những vấn đề có thể phát sinh nên không có sự chuẩn bị chu đáo. Phương pháp tư duy “Mũ đen” sẽ giúp họ tránh được điều này.
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
– Những rắc rối, nguy hiểm nào có thể xảy ra?
– Những khó khăn nào có thể phát sinh khi tiến hành làm điều này?
– Những nguy cơ nào đang tiềm ẩn?
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
– Những lợi ích khi chúng ta tiến hành dự án này là gì?
– Đâu là mặt tích cực của vấn đề này?
– Liệu vấn đề này có khả năng thực hiện được không?
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
– Có những cách thức khác để thực hiện điều này không?
– Chúng ta có thể làm gì khác trong trường hợp này?
– Những lợi ích khi chúng ta tiến hành dự án này là gì?
– Đâu là mặt tích cực của vấn đề này?
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
Cuối cùng, tập hợp mọi ý kiến, tóm tắt, kết luận và ra kế hoạch.
– Chúng ta có thể bắt đầu hành động chưa?
– Chúng ta có cần thêm thời gian và thông tin để giải quyết vấn đề này?
Ứng dụng phương pháp “6 chiếc mũ tư duy” để làm gì?
– Kích thích suy nghĩ song song.- Kích thích suy nghĩ toàn diện.- Tách riêng cá tính (như là bản ngã, các thành kiến …) và chất lượng.- Đào tạo về sáng tạo, điều phối cuộc họp, quản lý cuộc họp.- Tăng năng suất làm việc và trao đổi trong nhóm.- Cải tiến sản phẩm và quá trình quản lý dự án.
– Phát triển tư duy phân tích, và ra quyết định.
Một cách tiến hành phương pháp “6 chiếc mũ tư duy”
Mọi người trong nhóm làm việc sẽ cùng tham gia góp ý – tùy theo tính chất cuả ý đó mà người đó (hay người trưởng nhóm) sẽ đề nghị đội mũ màu gì. Người trưỏng nhóm sẽ lần lược chia thời gian tập trung ý cho mỗi mũ màu… Tuy nhiên, một số trường hợp đặc biệt nếu cần bất kì thành viên nào cũng có thể đề nghị góp thêm ý vào cho 1 mũ màu nào đó (tuy vậy phải giữ đủ thời lượng cho mỗi mũ màu).
– Dùng mũ đen để viết các đánh giá và các lưu ý.
Mũ đỏ cho phép người suy nghĩ đặt xuống các trực cảm mà không cần bào chữa.
Mũ xanh da trời là sự nhìn lại các bước trên hoặc là quá trình điều khiển. Nó sẽ không nhìn đến đối tượng mà là nghĩ về đối tượng (thí dụ như ý kiến “đội cho tôi cái mũ xanh lá cây, tôi cảm giác rằng có thể làm được nhiều hơn về cái mũ xanh này”).
Thí dụ trao đổi vấn đề “Học sinh nói chuyện trong lớp”
Dùng phương pháp 6 chiếc mũ để cho các học sinh nhìn vào vấn đề ở các góc cạnh khác nhau. Có thể dùng 6 phấn màu khác nhau để ra hiệu (thay cho mũ). Học sinh chủ động cho ý kiến và giáo viên sẽ điều khiển toàn buổi qua các bước như sau:
– Các học sinh nói chuyện trong khi cô giáo đang nói.
– Có sự ồn ào làm cho các học sinh khác bị xao lãng hoặc không nghe đươc cô giáo nói gì.
– Học sinh không biết làm gì sau khi cô giáo đã hướng dẫn cách thức.
– Nhiều học sinh bực mình hay không muốn học nữa.
– Cô giáo cảm giác bị xúc phạm.
– Các học sinh nản chí vì không nghe được hướng dẫn của cô và ý kiến phát biểu của các bạn.
– Người nói chuyện trong lớp được vui vẻ trò chuyện.
– Buổi học bị làm tổn thương.
– Nhiều người bị xúc phạm rằng những người nghe không bất cần đến những gì được nói.
– Mất trật tự trong lớp.
– Mọi người được nói những gì họ nghĩ.
– Mọi người không phải đợi tới lượt cuả mình để nói nên sẽ không bị quên cái gì mình muốn nói.
– Không chỉ những học sinh giỏi mới được nói.
– Cô giáo sẽ nhận thức hơn về “thời lượng” mà cô nói.
– Cô giáo sẽ cố gắng tác động qua lại (để ý cho phép nhiều đối tượng tham gia) với nhiều học sinh không chỉ với các học sinh khá, giỏi.
– Học sinh sẽ phải làm việc để không phải phát biểu linh tinh. Học sinh sẽ tự hỏi: “Điều muốn nói có liên hệ đến bài học hay không?” và “Có cần để chia sẻ ý kiến với các bạn khác hay không?”. Sẽ cần thêm bàn thảo làm sao học sinh vượt qua khó khăn này!
– Học sinh sẽ suy nghĩ rằng có nên phá giờ dạy và sự học cuả người khác hay không?
– Sẽ giữ bản tường trình này lại làm tài liệu sau này xem xét có tiến bộ hay không?
– Cô giáo rút kinh nghiệm rằng cần phải giới hạn thời gian dùng để nói.
– Cô giáo cần tham gia bàn luận với tất cả học sinh và cần phải ưu tiên hơn đến những học sinh ít khi tham gia phát biểu hay là các học sinh chỉ thụ động im lặng chờ được gọi trả lời.
– Cô giáo cần để học sinh có thời gian suy nghĩ trước khi họ tham gia vào bàn luận. Thì giờ cho học sinh suy nghĩ trong buổi học quan trọng rất cần thiết.
– Học sinh hiểu rằng “nói chuyện làm ồn trong lớp” sẽ làm cho các học sinh khác bị ảnh hưởng và bực mình.
– Học sinh hiểu rằng chỉ cần cười giỡn trong một tí thì cũng đủ phá hỏng giờ dạy của cô và sự học cuả người khác.
– Học sinh ý thức rằng nói bất kì lúc nào mình muốn là hành động thiếu kỷ luật với chính những giá trị kiến thức cuả bản thân.
– Học sinh và giáo viên cần xem lại đề tài này để kiểm xem có tiến bộ hay không.
Chúng ta thấy rằng, với kỹ thuật 6 chiếc mũ tư duy, mọi người sẽ cùng tập trung giải quyết vấn đề từ cùng một góc nhìn do đó sẽ không xảy ra xung đột do những quan điểm khác nhau. Ngoài ra, một vấn đề sẽ được xem xét từ nhiều khía cạnh trước khi được quyết định, điều này sẽ giúp chúng ta có các quyết định hiệu quả và đúng đắn.
Hy vọng các thầy cô sẽ nắm vững và phát huy tác dụng của phương pháp “6 chiếc mũ tư duy” trong giáo dục cũng như trong cuộc sống.