Phương Pháp Nghiên Cứu Quá Trình Chuyển Hóa Các Chất Trong Cơ Thể / TOP 15 # Xem Nhiều Nhất & Mới Nhất 6/2023 # Top View

Quá trình chuyển hóa đặc biệt là chuyển hóa lúc nghỉ giống như một bộ máy của cơ thể. Đó là năng lượng bạn đốt cháy chỉ giữ cho tim bạn đập, phổi bạn thở và các cơ quan khác hoạt động.

Nếu bạn không phải là vận động viên thực thụ thì chuyển hóa lúc nghỉ chỉ đạt từ 60 cho đến 75% lượng calo mà bạn đốt cháy mỗi ngày và con số này cũng rất khác nhau ở mỗi người. Nếu có hiểu biết về quá trình chuyển hóa cơ bản, bạn có thể tính được lượng thức ăn bạn ăn vào mà không làm tăng cân.

Những người có tỷ lệ chuyển hóa cơ bản cao tự nhiên có thể ăn nhiều hơn mà vẫn không tăng bị tăng cân hơn những người có tiến độ tiêu thụ calo chậm hơn. Nghe có vẻ hay đấy chứ? Bạn đã có một chiếc máy tuyệt vời đốt cháy hàng trăng calo một này mà không cần đứng lên ngồi xuống.

Giấc ngủ

Các nhà nghiên cứu đã biết rằng một giấc ngủ ngắn sẽ dẫn tới việc tăng cân. Những người ngủ không đủ 6 tiếng vào ban đêm thường dẫn tới tình trạng thèm ăn và thèm đồ ngọt.

Hóa ra, việc thèm ăn không chỉ là vấn đề duy nhất khi bạn ngủ không đủ, việc đó còn khiến chuyển hóa cơ bản chậm hơn.

Mặc dù những người có giấc ngủ hạn chế thường cảm thấy năng động và tỉnh táo trong nhiều giờ của một ngày nhưng chuyển hóa cơ bản có thể giảm 50-60 calo một ngày. Có thể đây không phải là lượng calo lớn nhưng nếu cộng lại trong nhiều ngày thì sẽ là một con số lớn.

Protein

Cơ thể chúng ta dành nhiều calo hơn cho việc tiêu hóa protein hơn là cho cacbonhydrat và chất béo. Như vậy sẽ tốt hơn nếu bạn ăn nhiều protein, nhưng người ta lại chưa chắc về việc ăn nhiều protein hơn có thể thúc đẩy tăng chuyển hóa cơ bản hay không. Đó mới chỉ là lý thuyết mà thôi. Một số nghiên cứu cho thấy nếu như lượng protein tăng thêm một chút thì chuyển hóa cơ bản tăng lên, nhưng nếu tăng nhiều thì lại không thấy chuyển hóa cơ bản tăng.

Chế độ ăn keto có thể giúp bạn có calo từ mỡ thay vì lấy calo từ đường như bình thường. Lượng calo được giải phóng ra từ chất béo và protein nhưng lại mất nhiều thời gian hơn.

Một nghiên cứu gần đây trên bệnh nhân thừa cân và béo phì theo hai chế độ ăn ít calo khác nhau. Chế độ đầu tiên có lượng carb nhiều hơn và lượng chất béo thấp hơn. Chế độ ăn thứ hai là chế độ keto – lượng chất béo cao nhưng lượng carb thấp. Protein ở cả hai chế độ là như nhau. Các đối tượng ở cả hai chế độ đều giảm cân nhưng chuyển hóa cơ bản của chế độ keto thì cao hơn một chút.

Vì vậy một thông điệp cho những ai đang muốn giảm cân là bạn không cần cắt giảm lượng protein mà tập trung vào cắt giảm lượng calo..

Giảm cân

Khi bạn giảm cân có thể chúng ta cố gắng chống chọi với việc tăng cân trở lại.

Bạn càng kéo trọng lượng của bạn xuống thì cơ thể của bạn càng cố gắng chống lại. Một cách cơ thể chống lại sự mất cân bằng đó là làm chậm lại sự trao đổi chất, càng giảm cân nhanh và nhiều thì chuyển hóa cơ bản càng chậm lại

Một loạt gần đây các nghiên cứu đã chỉ ra chính xác cách chuyển hóa cơ bản chậm lại một cách mạnh mẽ sau khi giảm cân. Những người béo phì được luyện tập thể dục lên tới 4 tiếng rưỡi mỗi ngày, và chế độ ăn nghiêm ngặt để giảm cân nhanh chóng và sau 7 tháng họ đã bắt đầu giảm cân. Nhưng giai đoạn sau khi cân nặng giảm đi chậm dần thì người ta đo được chuyển hóa cơ bản cũng giảm đi tới 600 calo một ngày. Đây là điều mà các nhà khoa học không thể ngờ tới và họ đã nghĩ tới giả thuyết là hoc môn leptin có thể đóng vai trò trong việc này.

Như vậy việc giảm cân nhanh chóng không hề tốt như nhiều người nghĩ. Các nhà khoa học đang cố gắng thuyết phục mọi người rằnggiảm cân một cách từ từ sẽ sẽ là cách giảm cân bền vững hơn so với việc cắt giảm lượng calo đáng kể và vắt kiệt sức trong phòng tập.

Từ thực tiễn cuộc sống, con người đã biết tìm ra được nhiều loại thực vật vừa có tác dụng dinh dưỡng, vừa có tác dụng điều trị bệnh tật. Thực vật cũng là một nguồn tuyệt vời chứa các chất chống oxi hóa. Các hợp chất phenolic, là những chất chống oxi hóa tự nhiên, được phát hiện phổ biến trong các loại thực vật. Chúng đã được báo cáo là có nhiều chức năng sinh học quý bởi vì chúng có khả năng trì hoãn hiệu quả quá trình oxi hóa chất béo và do đó góp phần cải thiện chất lượng và dinh dưỡng của thực phẩm. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh được các phần của thực vật chứa nhiều chất chống oxi hóa như: Flavonoids, tannins, vitamins, quinines, coumarins, lignan, ligin và các hợp chất phenolic khác. Vì vậy, thực vật sẽ là một nguồn nguyên liệu tốt để thu nhận và ứng dụng các chất có hoạt tính sinh học.Việt Nam nằm ở vùng khí hậu nhiệt đới thuộc Đông Nam Á. Hệ thực vật vô cùng phong phú và đa dạng với xấp xỉ 2.500 loài thực vật được nhận diện. Nhiều loại thực vật trồng ở Việt Nam đã được sử dụng trong y học, dược liệu từ lâu đời vì những đặc tính sinh học đa dạng của nó. Thực vật dược liệu trồng ở Việt Nam cũng nhận được sự quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu trong vài thập kỷ qua. Có thể nói Việt Nam có nguồn thực dồi dào phục vụ tốt cho lĩnh vực thực phẩm cũng như dược phẩm.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH KHOA SP TIỂU HỌC – MẦM NON

GIÁO TRÌNH (Lưu hành nội bộ)

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRẺ EM (Dành cho sinh viên ngành Đại học Giáo dục Mầm non)

Tác giả: Nguyễn Thị Thuỳ Vân

Năm 2023

1

–

MỤC LỤC Trang LỜI NÓI ĐẦU ……………………………………………………………………………………………4 Chương 1 …………………………………………………………………………………………………..5 PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU TRẺ EM…………………………………………..5 1. kh¸i niÖm vÒ trÎ em …………………………………………………………………………………………. 5

1.1. Kh¸i niÖm trÎ em xÐt vÒ b×nh diÖn sinh häc …………………………………….. 5 1.2. Kh¸i niÖm trÎ em xÐt vÒ b×nh diÖn v¨n ho¸ ……………………………………… 5 1.3. Kh¸i niÖm trÎ em xÐt vÒ b×nh diÖn c¸ thÓ (t©m lý c¸ nh©n) ………………… 6 2. c¸c Quan ®iÓm tiÕp cËn trong Nghiªn cøu trÎ em …………………………………. 7

2.1. Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng ………………………………………………………. 7 2.2. Quan ®iÓm hÖ thèng cÊu tróc trong nghiªn cøu trÎ em ………………………. 7 2.3. Quan ®iÓm tiÕp cËn lÞch sö trong nghiªn cøu trÎ em …………………………. 8 2.4. Quan ®iÓm tiÕp cËn thùc tiÔn trong nghiªn cøu trÎ em ………………………. 9 2.5. Quan ®iÓm tiÕp cËn tÝch hîp trong nghiªn cøu trÎ em ……………………….. 9 2.6. Quan ®iÓm tiÕp cËn ho¹t ®éng trong nghiªn cøu trÎ em …………………… 10 Ch­¬ng 2………………………………………………………………………………………………….10 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRẺ EM …………………………………………………..10 1. KHÁI NIỆM VỀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC …………….10 1.1. Phương pháp nghiên cứu khoa học là gì ? ……………………………………… 10 1.2. Đặc điểm của phương pháp nghiên cứu khoa học …………………………… 11 1.3. Phân loại các phương pháp nghiên cứu khoa học ……………………………. 11 2. HÖ thèng c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu trÎ em ……………………………………… 11

2.1. C¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn trong nghiªn cøu trÎ em ………….. 11 2.2. C¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn trong nghiªn cøu trÎ em ……….. 14 2.3. Ph­¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc trong nghiªn cøu trÎ em ………………… 28 Ch­¬ng 3………………………………………………………………………………………………….33 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH MỘT CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ….33 1. giai ®o¹n chuÈn bÞ …………………………………………………………………………………………. 33

1.1. X¸c ®Þnh ®Ò tµi nghiªn cøu ………………………………………………………….. 33 1.2. X©y dùng ®Ò c­¬ng nghiªn cøu ……………………………………………………. 34 2. giai ®o¹n thùc hiÖn ……………………………………………………………………………………….. 37

2.1. Thu thËp xö lý th”ng tin vÒ lý luËn ……………………………………………….. 37 2.2. Thu thËp, xö lý th”ng tin thùc tiÔn ……………………………………………….. 37 2.3. Tæ chøc thùc nghiÖm khoa häc …………………………………………………….. 37 2.4. KÕt luËn khoa häc, øng dông vµ ®Ò xuÊt ………………………………………… 37 3. giai ®o¹n hoµn thµnh…………………………………………………………………………………… 38 4. b¶o vÖ c”ng tr×nh nghiªn cøu……………………………………………………………………. 39

2

–

4.1. ViÕt tãm t¾t c”ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ………………………………….. 39 4.2. ChuÈn bÞ ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ b¶o vÖ c”ng tr×nh …………………………….. 39 4.3. B¶o vÖ tr­íc héi ®ång khoa häc …………………………………………………… 39 TÀI LIỆU THAM KHẢO …………………………………………………………………. 39

3

–

LỜI NÓI ĐẦU Để đáp ứng yêu cầu giảng dạy và học tập học phần: Phương pháp nghiên cứu trẻ em tài liệu biên soạn nhằm giúp sinh viên hiểu được những kiến thức cơ bản về phương pháp luận, một số phương pháp nghiên cứu cụ thể về tâm lý trẻ em, logic tiến hành một đề tài nghiên cứu trẻ em; Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức về Tâm lý học, giáo dục học, phương pháp nghiên cứu, thâm nhập thực tế để thực hiện các đề tài nghiên cứu về trẻ em lứa tuổi mầm non phục vụ cho việc nâng cao chất lượng chăm sóc- giáo dục trẻ lứa tuổi này. Nội dung tài liệu thể hiện trong 3 chương: Chương 1. Phương pháp luận nghiên cứu trẻ em Chương 2. Phương pháp nghiên cứu trẻ em Chương 3.Các bước tiến hành một công trình nghiên cứu trẻ em Trong quá trình biên soạn tài liệu không thể tránh khỏi những thiếu sót, kính mong đồng nghiệp và sinh viên góp ý để tài liệu hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả

4

–

Chương 1 PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU TRẺ EM

1. kh¸i niÖm vÒ trÎ em TrÎ em lµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña nhiÒu khoa häc kh¸c nhau. Khi nghiªn cøu trÎ em cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau v× vËy, ®Ó hiÓu trÎ em cÇn ph¶i xem xÐt c¶ ba b×nh diÖn sau: 1.1. Kh¸i niÖm trÎ em xÐt vÒ b×nh diÖn sinh häc Khoa häc ®· x¸c ®Þnh mäi trÎ em ®Òu kÕ thõa cÊu tróc, chøc n¨ng c¬ thÓ tõ thÕ hÖ tr­íc. Ngay khi míi ra ®êi, trÎ ®· nhËn ®­îc hÖ thèng thÇn kinh vµ n·o- c¬ së ®Ó h×nh thµnh, ph¸t triÓn t©m lý. Song quy luËt tiÕn ho¸ sinh vËt ®èi víi con ng­êi ®· mÊt dÇn tÝnh hiÖu lùc, sù sèng cßn cña c¸ nh©n, sù chän läc cña tù nhiªn, kh¶ n¨ng thÝch nghi víi m”i tr­êng kh”ng cßn t¸c dông n÷a. V× con ng­êi ®· biÕt c¸ch c¶i t¹o m”i tr­êng b”ng lao ®éng ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh. Nh­ vËy, con ng­êi ®· t¸ch dÇn khái qu¸ khø ®éng vËt ®Ó trë thµnh ng­êi. Tuy nhiªn, cÊu tróc h×nh th¸i c¬ thÓ cña trÎ ch­a ph¶i lµ ng­êi lín. Trong qu¸ tr×nh tr­ëng thµnh h×nh th¸i c¬ thÓ trÎ ph¸t triÓn dÇn. Nh÷ng g× kÕ thõa ®­îc lóc míi ra ®êi ®· gióp trÎ cã ®­îc mét sè ph¶n x¹ kh”ng ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o cho sù thÝch nghi. Trªn c¬ së tù nhiªn ®ã, c¸c ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, nhê ®ã c¸c ph¶n øng cña trÎ ®èi víi t¸c ®éng bªn ngoµi ngµy cµng më réng vµ phøc t¹p dÒn lªn mét c¸ch nhanh chãng. Tæ hîp cña c¸c c¬ chÕ ph¶n x¹ kh”ng ®iÒu kiÖn kÕt hîp víi mét sè ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn míi ®­îc thµnh lËp ®¶m b¶o cho trÎ thiÕt lËp mèi quan hÖ víi bªn ngoµi, ®Æc biÖt lµ víi ng­êi lín ®Ó chuyÓn sang sù tiÕp thu c¸c h×nh th¸i kh¸c nhau cña kinh nghiÖm x· héi loµi ng­êi. Tãm l¹i, xÐt vÒ b¶n chÊt sinh häc th× trÎ em lµ mét cÊu tróc h×nh th¸i c¬ thÓ ng­êi cßn non nít ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ tæ chøc vµ chøc n¨ng cña chóng. Nã kh”ng quyÕt ®Þnh nh­ng lµ c¬ së, ®iÒu kiÖn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t©m lý vµ cho sù tiÕp nhËn kinh nghiÖm x· héi cña trÎ. 1.2. Kh¸i niÖm trÎ em xÐt vÒ b×nh diÖn v¨n ho¸ NÕu ®éng vËt chuyÓn giao hµnh vi mµ thÕ hÖ tr­íc cã ®­îc cïng víi h×nh th¸i, cÊu tróc c¬ thÓ cho thÕ hÖ sau b”ng con ®­êng di truyÒn sinh vËt, th× con ng­êi, c¸c h×nh th¸i ho¹t ®éng vèn cã cïng víi tri thøc kü n¨ng phÈm chÊt t©m lý l¹i ®­îc chuyÓn giao tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c b”ng con ®­êng di truyÒn x· héi hay kÕ thõa v¨n ho¸. ThÕ hÖ tr­íc ®· ®Ó l¹i c¸c kinh nghiÖm x· héi cho thÕ hÖ sau (vËt chÊt, tinh thÇn), thÕ hÖ sau tiÕp nhËn nh÷ng g× thÕ hÖ tr­íc ®· s¸ng t¹o ra th”ng qua ho¹t ®éng, giao l­u. Khi tiÕp xóc víi thÕ giíi xung quanh, víi nÒn v¨n ho¸ nh©n lo¹i ®øa trÎ dÇn dÇn lÜnh héi kinh nghiÖm x· héi th”ng qua sù h­íng dÉn, d¹y dç th­êng xuyªn cña ng­êi lín. Nh­ vËy, sù ph¸t triÓn cña trÎ g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn lÞch sö nh©n lo¹i. Trong lÞch sö ph¸t triÓn nh©n lo¹i, ngay tõ buæi b×nh minh cña lÞch sö x· héi loµi ng­êi ch­a cã kh¸i niÖm trÎ em, ng­êi ta coi trÎ em lµ ng­êi lín thu nhá l¹i, nghÜa lµ gi÷a ng­êi lín vµ trÎ em cã sù kh¸c biÖt vÒ sè l­îng chø kh”ng kh¸c vÒ chÊt. X· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, tri thøc mµ loµi ng­êi tÝch luü cµng phong phó, phøc t¹p h¬n ®ßi hái trÎ ph¶i cã ph­¬ng thøc lÜnh héi míi (ph­¬ng thøc nhµ tr­êng) nghÜa lµ trÎ ph¶i biÕt häc ®Ó trë thµnh ng­êi lao ®éng. Nh­ vËy, sù ph¸t triÓn loµi ng­êi, ®Æc biÖt lµ 5

–

lÞch sö v¨n ho¸ ®· s¸ng t¹o ra h×nh thøc ®Æc biÖt – hµnh vi míi (hµnh vi ng­êi kh¸c b¶n n¨ng). Nã ®· lµm thay ®æi ho¹t ®éng chøc n¨ng t©m lý, còng nh­ hµnh vi con ng­êi (chuyÓn ho¸ hµnh vi b¶n n¨ng thµnh hµnh vi ng­êi). V× vËy, xÐt vÒ b×nh diÖn v¨n ho¸ th× trÎ em lµ mét kh¸i niÖm lÞch sö- v¨n ho¸. 1.3. Kh¸i niÖm trÎ em xÐt vÒ b×nh diÖn c¸ thÓ (t©m lý c¸ nh©n) Khi xem xÐt trÎ ë hai b×nh diÖn trªn (sinh vËt, v¨n ho¸) ®Ó thÊy ®­îc céi nguån trong bËc thang v¨n ho¸ cña thÕ giíi ®éng vËt mµ con ng­êi ®· v­ît qua giíi h¹n ®ã ®Ó b­íc sang mét ph¹m trï míi kh¸c vÒ chÊt (ph¹m trï ng­êi) b”ng t¸c ®éng quyÕt ®Þnh cña v¨n ho¸. Song thùc tÕ sù ph¸t triÓn c¸ thÓ cña trÎ c¶ hai b×nh diÖn trªn hoµ lÉn vµo nhau rÊt khã t¸ch b¹ch. V× vËy, khi xÐm xÐt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trÎ th× qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lµ qu¸ tr×nh trÎ nhËp vµo nÒn v¨n ho¸ ®­îc diÔn ra trong chõng mùc c¬ thÓ ®ang biÕn ®æi, lín lªn, chÝn muåi. Nh­ vËy, hai b×nh diÖn (sinh vËt vµ v¨n ho¸) hoµ nhËp vµo nhau trong sù ph¸t triÓn trÎ, t¹o nªn sù thèng nhÊt mÆt x· héi vµ mÆt sinh vËt trong nh©n c¸ch trÎ. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¬ thÓ ®­îc x¶y ra trong m”i tr­êng v¨n ho¸, trong chõng mùc sù ph¸t triÓn ®ã chuyÓn thµnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn do lÞch sö x· héi quy ®Þnh. MÆt kh¸c, sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ cã tÝnh ®éc ®¸o ®­îc diÔn ra ®ång thêi hoµ quyÖn víi sù chÝn muåi c¬ thÓ. So s¸nh gi÷a ®éng vËt non víi trÎ míi sinh th× ®øa trÎ míi sinh yÕu ít h¬n nhiÒu, mçi ®éng vËt non sinh ra ®· cã s½n nh÷ng g× mµ tæ tiªn ®· cã, c¬ thÓ sèng víi t­ c¸ch lµ mét thµnh viªn cho nªn ®éng vËt non chØ thùc hiÖn chøc n¨ng sinh tr­ëng (theo thêi gian mµ béc lé ra nh÷ng g× mµ tæ tiªn ®· trang bÞ). Cßn trÎ em, mçi ®øa trÎ ph¶i thùc hiÖn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh b”ng ho¹t ®éng cña chÝnh m×nh. §iÒu ®¸ng chó ý trÎ em sinh ra trong mét m”i tr­êng v¨n ho¸ cã s½n, b”ng chÝnh ho¹t ®éng cña m×nh, víi sù gióp ®ì cña ng­êi lín ®· t¹o cho b¶n th©n m×nh c¸c h×nh thøc thÝch nghi víi nÒn v¨n ho¸. Nh­ vËy ®Ó ph¸t triÓn cho trÎ cÇn h×nh thµnh c¸c h×nh th¸i v¨n ho¸ ®Ó trÎ sèng ®­îc trong cuéc sèng x· héi. §øng vÒ b×nh diÖn c¸ thÓ (t©m lý c¸ nh©n) mµ xÐt th× trÎ em ®­îc xem nh­ mét thùc thÓ ®ang ph¸t triÓn, nã ph¸t triÓn theo quy luËt cña b¶n th©n nã, quy luËt ®ã diÔn ra bªn trong ®øa trÎ b”ng sù tù phñ ®Þnh m×nh ®Ó chuyÓn sang mét chÊt l­îng míi. Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nªn ng­êi lµ qu¸ tr×nh trÎ tù lÜnh héi kinh nghiÖm lÞch sö x· héi b”ng chÝnh ho¹t ®éng cña trÎ d­íi sù h­íng dÉn, dÉn d¾t cña ngõ¬i lín. §©y chÝnh lµ c¬ chÕ h×nh thµnh c¸ thÓ Ng­êi, h×nh thµnh nh©n c¸ch. Nh­ vËy, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trÎ lµ mét thùc thÓ ®ang h×nh thµnh vµ tån t¹i trong sù ph¸t triÓn, chÝnh sù tån t¹i trong sù sinh thµnh ®· t¹o nªn sù ph¸t triÓn chÝnh m×nh (trÎ em ph¸t triÓn chÝnh m×nh) . TrÎ em sinh ra ®· chøa ®ùng mét tiÒm n¨ng ph¸t triÓn thµnh ng­êi chø kh”ng ph¶i s¶n phÈm hay mét mÉu nµo ®ã mµ cha mÑ muèn, mµ lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Ó trë thµnh chÝnh b¶n th©n trÎ. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã ®­îc thùc hiÖn b”ng ph­¬ng thøc ho¹t ®éng tõ tù ph¸t ®Õn tù gi¸c theo chøc n¨ng ®iÒu khiÓn cña ng­êi lín, x· héi, b¶n th©n. Qu¸ tr×nh gi¸o dôc thùc chÊt lµ tæ chøc cho trÎ ho¹t ®éng nh”m lµm cho trÎ thÝch nghi ho¹t ®éng, thÝch ho¹t ®éng, tÝch cùc tù gi¸c ho¹t ®éng nh”m t¹o ra mäi gi¸ trÞ ®Ó nªn ng­êi. Tãm l¹i, qu¸ tr×nh ph©n tÝch trÎ ë ba b×nh diÖn (sinh vËt, v¨n ho¸, c¸ thÓ) cho chóng ta hiÓu s©u s¾c sù h×nh thµnh ph¸t triÓn cña trÎ, trong thùc tÕ ba mÆt ®ã nã ®an xen, hoµ nhËp trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trÎ. TrÎ em lµ mét thùc thÓ ®ang ph¸t triÓn vÒ 6

–

nhiÒu mÆt (sinh häc, v¨n ho¸, t©m lÝ c¸ nh©n) ®Ó trë thµnh mét thµnh viªn cña x· héi, mét nh©n c¸ch. 2. c¸c Quan ®iÓm tiÕp cËn trong Nghiªn cøu trÎ em 2.1. Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng Lµ sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a phÐp duy vËt vµ phÐp biÖn chøng trong nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ thÕ giíi (hiÖn thùc kh¸ch quan). Nã lµ sù kÕt tinh cña c¸c thµnh tùu khoa häc vµ t­ t­ëng TriÕt häc. PhÐp duy vËt kh¼ng ®Þnh vËt chÊt cã tr­íc, ý thøc lµ c¸i cã sau, ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan vµo trong n·o ng­êi. PhÐp biÖn chøng lu”n lu”n cho ta c¸ch nh×n hiÖn thùc mét c¸ch hÖ thèng, thÊy ®­îc c¸c sù vËt hiÖn t­îng trong thÕ giíi lu”n lu”n t¸c ®éng qua l¹i theo nh÷ng quan hÖ mang tÝnh quy luËt. Néi dung bao gåm hai nguyªn lý c¬ b¶n, ba quy luËt vµ s¸u cÆp ph¹m trï. PhÐp duy vËt biÖn chøng võa lµ nÒn t¶ng võa lµ kim chØ nam trong nghiªn cøu khoa häc. 2.2. Quan ®iÓm hÖ thèng cÊu tróc trong nghiªn cøu trÎ em HÖ thèng lµ tËp hîp c¸c thµnh tè t¹o thµnh mét chØnh thÓ trän vÑn, æn ®Þnh vµ vËn ®éng theo quy luËt tæng hîp. Mét hÖ thèng bao giê còng cã cÊu tróc gåm nhiÒu thµnh tè, mçi thµnh tè cña hÖ thèng lµ mét bé phËn cã vÞ trÝ ®éc lËp, cã chøc n¨ng riªng vµ lu”n vËn ®éng theo quy luËt cña toµn hÖ thèng. C¸c thµnh tè cã mèi quan hÖ biÖn chøng, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau t¹o thµnh mét thÓ thèng nhÊt. Quan ®iÓm hÖ thèng – cÊu tróc lµ quan ®iÓm quan träng nhÊt cña l”gic biÖn chøng, yªu cÇu xem xÐt ®èi t­îng mét c¸ch toµn diÖn nhiÒu mÆt, nhiÒu mèi quan hÖ kh¸c nhau, trong tr¹ng th¸i vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, víi viÖc ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ®Ó t×m ra b¶n chÊt vµ quy luËt vËn ®éng cña ®èi t­îng. Quan ®iÓm hÖ thèng lµ mét luËn ®iÓm quan träng chØ dÉn qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®èi t­îng phøc t¹p, lµ c¸ch tiÕp cËn ®èi t­îng b”ng ph­¬ng ph¸p hÖ thèng ®Ó t×m ra cÊu tróc cña ®èi t­îng, ph¸t hiÖn ra tÝnh hÖ thèng, mét thuéc tÝnh quan träng cña ®èi t­îng, nghiªn cøu ®èi t­îng theo quy luËt cña c¸i toµn thÓ, cã tÝnh hÖ thèng víi c¸i thµnh phÇn cã mèi t­¬ng t¸c biÖn chøng h÷u c¬. Ph­¬ng ph¸p hÖ thèng lµ con ®­êng nghiªn cøu mét ®èi t­îng phøc t¹p trªn c¬ së ph©n tÝch ®èi t­îng thµnh c¸c bé phËn, c¸c thµnh phÇn ®Ó nghiªn cøu chóng mét c¸ch s©u s¾c, t×m ra tÝnh hÖ thèng cña ®èi t­îng. Ph­¬ng ph¸p hÖ thèng lµ c”ng cô cña ph­¬ng ph¸p luËn, nã gióp ta nghiªn cøu thµnh c”ng mét ®èi t­îng phøc t¹p vµ cho ta mét s¶n phÈm khoa häc mang tÝnh l”gic chÆt chÏ. * Nghiªn cøu khoa häc theo quan ®iÓm hÖ thèng – cÊu tróc cÇn: – Nghiªn cøu ®èi t­îng mét c¸ch toµn diÖn, nhiÒu mÆt, dùa vµo viÖc ph©n tÝch ®èi t­îng thµnh c¸c bé phËn mµ xem xÐt cô thÓ. – X¸c ®Þnh mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a c¸c yÕu tè cña hÖ thèng ®Ó t×m quy luËt néi t¹i, sù ph¸t triÓn tõng mÆt vµ cña toµn bé hÖ thèng. – Nghiªn cøu ®èi t­îng ®ã trong mèi t­¬ng t¸c víi c¸c ®èi t­îng x· héi kh¸c, víi toµn bé nÒn v¨n hãa x· héi nh”m t×m m”i tr­êng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn. – Tr×nh bµy kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc râ rµng, khóc chiÕt, theo mét hÖ thèng chÆt chÏ, cã tÝnh l”gic cao. Nh­ vËy, nghiªn cøu khoa häc theo quan ®iÓm hÖ thèng – cÊu tróc cho phÐp nh×n 7

–

nhËn mét c¸ch ®Çy ®ñ, s©u s¾c, toµn diÖn, kh¸ch quan vÒ ®èi t­îng, thÊy ®­îc mèi quan hÖ cña hÖ thèng víi c¸c ®èi t­îng kh¸c trong hÖ thèng lín, tõ ®ã thÊy ®­îc c¸i triÖt ®Ó, kh¸ch quan cña c¸c tri thøc khoa häc. * Trong nghiªn cøu trÎ em: Quan ®iÓm hÖ thèng cÊu tróc cã vai trß ®Þnh h­íng rÊt quan träng, theo quan ®iÓm nµy, trÎ em ®­îc coi lµ mét ®èi t­îng trän vÑn víi nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng mèi quan hÖ trong mét hÖ thèng cÊu tróc nhÊt ®Þnh. Nã ®· kh¾c phôc ®­îc c¸c quan ®iÓm sai lÇm khi nghiªn cøu trÎ chØ xem xÐt c¸c mÆt riªng lÎ, t¸ch rêi nhau vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ, thÈm mü… mµ kh”ng hiÓu râ mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c mÆt ®ã, ¶nh h­ëng tæng thÓ cña chóng qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ång bé ë trÎ em. Quan ®iÓm hÖ thèng cÊu tróc kh”ng chØ cã ý nghÜa lý luËn mµ cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn quan träng ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh ®èi t­îng nghiªn cøu khoa häc vÒ trÎ em, h­íng tíi sù hoµn thiÖn viÖc ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ, lµm cho hai mÆt ®ã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, t¹o ra mét hÖ thèng nh÷ng t¸c ®éng mµ h¹t nh©n trung t©m cña hÖ thèng Êy g÷ vai trß ®Æc biÖt- vai trß chñ ®¹o cho toµn bé hÖ thèng. 2.3. Quan ®iÓm tiÕp cËn lÞch sö trong nghiªn cøu trÎ em Mäi sù vËt hiÖn t­îng ®Òu cã nguån gèc ph¸t sinh vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nªn khi nghiªn cøu cÇn ph¶i xem xÐt ®èi t­îng mét c¸ch toµn diÖn trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña nã, c¸ch nghiªn cøu ®ã gäi lµ nghiªn cøu theo quan ®iÓm lÞch sö. LÞch sö lµ sù vËn ®éng cã thùc cña c¸c sù vËt, hiÖn t­îng trong thÕ giíi kh¸c quan, diÔn biÕn cña lÞch sö bao giê còng chøa ®ùng ®Çy m©u thuÉn trong nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ nhÊt ®Þnh. TiÕn tr×nh lÞch sö phøc t¹p, chøa ®ùng thµnh c”ng, thÊt b¹i, cã nh÷ng b­íc nh¶y vät nh­ng còng cã nh÷ng b­íc lïi… song xu thÕ chung lµ ph¸t triÓn ®i lªn. LÞch sö bao giê còng cã nguyªn nh©n dÉn ®Õn kÕt qu¶, nÕu ®iÒu kiÖn thuËn lîi sÏ thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn, ng­îc l¹i nÕu cã nh÷ng nh©n tè kh”ng thuËn lîi sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn. Nghiªn cøu khoa häc theo quan ®iÓm lÞch sö lµ qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®èi t­îng b”ng ph­¬ng ph¸p lÞch sö, lµ qu¸ tr×nh ph©n tÝch, t×m hiÓu, ph¸t hiÖn nguyªn nh©n sù n¶y sinh, diÔn biÕn, ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn t­îng trong hoµn c¶nh cô thÓ, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, víi thêi gian, kh”ng gian x¸c ®Þnh ®Ó ph¸t hiÖn ra quy luËt tÊt yÕu cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn ®ã. Nguyªn t¾c lÞch sö trong nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc thùc hiÖn nhiÒu chøc n¨ng, cã thÓ kÓ ra mét sè chøc n¨ng chñ yÕu sau: + Chøc n¨ng lµm c¬ së ®Ó x©y dùng gi¶ thuyÕt vµ chøng minh gi¶ thuyÕt ®ã. + Chøc n¨ng minh ho¹, chøng minh lµm s¸ng tá c¸c luËn ®iÓm, häc thuyÕt khoa häc hay kÕt qu¶ nghiªn cøu. + Chøc n¨ng ®¸nh gi¸ c¸c kÕt luËn khoa häc b”ng c¸c sù kiÖn cã thËt trong lÞch sö. Quan ®iÓm lÞch sö trong nghiªn cøu trÎ em lµ c¸ch tiÕp cËn ®èi t­îng trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, ®Æc biÖt sù ph¸t triÓn cña trÎ em trong nh÷ng n¨m ®Çu diÔn ra míi tèc ®é nhanh, m¹nh vµ lu”n biÕn ®æi víi c¸c quy luËt ®­îc béc lé mét c¸ch kh¸ch quan. Nghiªn cøu trÎ em cã thÓ tiÕn hµnh trong nh÷ng thêi ®iÓm, giai ®o¹n nhÊt ®Þnh nh­ng ®Ó hiÓu râ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña giai ®o¹n nµy cÇn ph¶i biÕt giai ®o¹n tr­íc ®ã trÎ ®· cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh­ thÕ nµo vµ dù ®o¸n ®­îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trong giai ®o¹n tiÕp theo, chØ ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn cña trÎ. Nghiªn cøu trÎ theo quan ®iÓm lÞch sö thùc chÊt lµ xem xÐt trÎ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh trong mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn víi gi¸o dôc. Trong mèi quan hÖ nµy cÇn theo quan ®iÓm vÒ “Vïng ph¸t triÓn gÇn nhÊt” cña L.X.V­gotxki. 8

–

Theo quan ®iÓm nµy, gi¸o dôc kh”ng theo ®u”i sù ph¸t triÓn mµ ph¶i ®i tr­íc sù ph¸t triÓn h­íng dÉn sù ph¸t triÓn cña trÎ, kÝch thÝch trÎ ho¹t ®éng, thøc tØnh tiÒm n¨ng ph¸t triÓn ë trÎ qua mèi quan hÖ t­¬ng t¸c. Tãm l¹i, quan ®iÓm lÞch sö trong nghiªn cøu lµ quan ®iÓm h­íng dÉn qu¸ tr×nh t×m tßi, s¸ng t¹o khoa häc cho phÐp ta nh×n thÊy toµn c¶nh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trÎ. Tõ ®ã gióp ta ph¸t hiÖn ra quy luËt tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn Êy, ®ã lµ môc ®Ých, ®iÒu cÇn ®¹t ®­îc trong nghiªn cøu khoa häc nãi chung, nghiªn cøu trÎ em nãi riªng. 2.4. Quan ®iÓm tiÕp cËn thùc tiÔn trong nghiªn cøu trÎ em Quan ®iÓm thùc tiÔn lµ luËn ®iÓm quan träng cña ph­¬ng ph¸p luËn, yªu cÇu nghiªn cøu khoa häc ph¶i b¸m s¸t thùc tiÔn sinh ®éng. Thùc tiÔn lµ toµn bé nh÷ng ho¹t ®éng vËt chÊt cã tÝnh chÊt lÞch sö – x· héi cña con ng­êi lµm biÕn ®æi tù nhiªn vµ x· héi. DiÔn biÕn cña hiÖn thùc lµ ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, víi nh÷ng sù kiÖn ®a d¹ng, phøc t¹p, ph¸t triÓn theo nhiÒu khuynh h­íng. Cã nh÷ng thùc tiÔn tiªn tiÕn, cã nh÷ng thùc tiÔn yÕu kÐm vµ cã nh÷ng m©u thuÉn, nh÷ng xu h­íng chèng ®èi nhau cÇn gi¶i quyÕt, kh¾c phôc. Thùc tiÔn lµ nguån gèc, ®éng lùc, tiªu chuÈn vµ môc ®Ých cña toµn bé qu¸ tr×nh nghiªn cøu khoa häc. Qu¸n triÖt quan ®iÓm thùc tiÔn, trong nghiªn cøu trÎ em cÇn ph¶i: – Ph¸t hiÖn nh÷ng m©u thuÉn, nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng c¶n trë trong thùc tiÔn vµ lùa chän trong sè nh÷ng vÊn ®Ò næi cém, cÊp thiÕt lµm ®Ò tµi nghiªn cøu. Nh­ vËy, ®èi t­îng nghiªn cøu sÏ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn kh¸ch quan, cã nhu cÇu cÊp thiÕt ph¶i nghiªn cøu gi¶i quyÕt. – Ph©n tÝch t×m ®­îc b¶n chÊt cña nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh, ph¸t triÓn trong thùc tiÔn. Tµi liÖu thùc tiÔn cã thÓ minh häa, chøng minh cho nh÷ng nguyªn lý, lý thuyÕt lµm cho lý thuyÕt trë nªn sinh ®éng, cã søc sèng. Nh÷ng th”ng tin tõ thùc tiÔn cã thÓ trë thµnh lý thuyÕt khoa häc khi ta biÕt kh¸i qu¸t t×m ra quy luËt ph¸t triÓn cña chóng. – Lu”n b¸m s¸t thùc tiÔn, lµm sao cho lý luËn vµ thùc tiÔn ph¶i g¾n bã song hµnh víi nhau. Tæ chøc nghiªn cøu, thùc nghiÖm nh÷ng lý thuyÕt khoa häc ®Ó kiÓm nghiÖm lý thuyÕt, tõ ®ã mµ øng dông vµo thùc tiÔn mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Lý luËn kh”ng ®­îc xa rêi thùc tiÔn, thùc tiÔn kh”ng thÓ chèng ®èi, phñ ®Þnh lý luËn. Lý luËn chØ cã gi¸ trÞ khi nã soi s¸ng thùc tiÔn, c¶i t¹o thùc tiÔn, lý luËn ph¶i lµ nh÷ng luËn ®iÓm cã thÓ øng dông vµo vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc. Thùc tiÔn ®em l¹i søc sèng cho lý luËn. Qu¸n triÖt quan ®iÓm thùc tiÔn võa cã lîi cho khoa häc võa cã lîi cho thùc tiÔn. Nghiªn cøu trÎ em cÇn ®øng v÷ng trªn quan ®iÓm thùc tiÔn míi hy väng ®æi míi ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc vÒ trÎ em, mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho sù nghiÖp ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ. 2.5. Quan ®iÓm tiÕp cËn tÝch hîp trong nghiªn cøu trÎ em Quan ®iÓm tÝch hîp trong nghiªn cøu khoa häc ®ßi hái trong nghiªn cøu ph¶i cã sù kÕt hîp ®an xen, lång ghÐp c¸c m¶ng ®Ò tµi, c¸c gãc ®é nghiªn cøu. Quan ®iÓm tÝch hîp lµ mét t­ t­ëng tiÕn bé ®ang ®­îc ¸p dông réng r·i trong nghiªn cøu khoa häc, ®Æc biÖt lµ trong nghiªn cøu trÎ em. Bëi v×: – TrÎ em lµ mét ®èi t­îng nghiªn cøu mang tÝnh phøc hîp, ®ßi hái nhiÒu khoa häc tham gia. – Trong 6 n¨m ®Çu tiªn, sù ph¸t triÓn cña trÎ tuy diÔn ra nhanh, c¸c chøc n¨ng t©m sinh lý ®ang h×nh thµnh nh­ng ch­a thËt râ nÐt vµ ch­a t¸ch b¹ch r¹ch rßi nh­ ë ng­êi lín. Do vËy, ®Ó hiÓu râ vÒ trÎ em khi nghiªn cøu ng­êi ta sö dông tæng hîp nhiÒu ph­¬ng ph¸p 9

–

kh¸c nhau, trong ®ã cã mét ph­¬ng ph¸p lµm chøc n¨ng chñ ®¹o (tuú theo tõng ®Ò tµi). – Tõ quan ®iÓm tÝch hîp, trong gi¸o dôc mÇm non chóng ta ®· kÕt hîp ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ, lµm cho hai nhiÖm vô nµy lång ghÐp, ®an xen, hoµ quyÖn vµo nhau, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. – Theo quan ®iÓm tÝch hîp khi x©y dùng ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc trÎ kh”ng nªn xuÊt ph¸t tõ l”gic néi t¹i cña mçi khoa häc mµ xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu h×nh thµnh nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng n¨ng lùc chung trªn c¬ së tÝch hîp nhiÒu lÜnh vùc khoa häc kh¸c nhau ®Ó h×nh thµnh nÒn t¶ng nh©n c¸ch ban ®Çu cho trÎ em. 2.6. Quan ®iÓm tiÕp cËn ho¹t ®éng trong nghiªn cøu trÎ em Ho¹t ®éng lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña con ng­êi, lµ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ nh”m c¶i t¹o c¶ kh¸ch thÓ lÉn chñ thÓ (“s¶n phÈm kÐp”). Ho¹t ®éng bao giê còng mang tÝnh gi¸n tiÕp. TiÕp cËn ho¹t ®éng lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó nghiªn cøu con ng­êi, ®Æc biÖt lµ trÎ em. Th”ng qua hai qu¸ tr×nh trong ho¹t ®éng (xuÊt t©m – nhËp t©m) mµ c¸c chøc n¨ng t©m lý h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Sù h×nh thµnh ph¸t triÓn t©m lý cña trÎ trªn c¬ së ho¹t ®éng theo c¬ chÕ nhËp t©m. Nhê cã c¬ chÕ nµy mµ thÕ hÖ sau tiÕp thu kinh nghiÖm thÕ hÖ tr­íc th”ng qua ho¹t ®éng bªn ngoµi chuyÓn ho¸ thµnh ho¹t ®éng bªn trong ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t©m lý. §ã còng lµ con ®­êng c¬ b¶n ®Ó trÎ ph¸t triÓn chÝnh m×nh. Quan ®iÓm tiÕp cËn ho¹t ®éng lµ mét luËn ®iÓm quan träng trong nghiªn cøu trÎ em, nã chØ ra t©m lÝ cña trÎ ®­îc béc lé trong ho¹t ®éng vµ h×nh thµnh chÝnh nhê ho¹t ®éng Do ®ã khi nghiªn cøu kh”ng nªn coi trÎ lµ mét ®èi t­îng chØ chÞu sù t¸c ®éng mét c¸ch thô ®éng mµ ph¶i ph¶i coi trÎ lµ mét chñ thÓ ho¹t ®éng ®Ó t¹o nªn sù ph¸t triÓn t©m lý, nh©n c¸ch cho chÝnh c¸c em. §iÒu quan träng lµ ng­êi lín cÇn tæ chøc cho trÎ ho¹t ®éng cã ®Þnh h­íng, theo yªu cÇu gi¸o dôc. Theo quan ®iÓm nµy, mét nhµ gi¸o dôc giái ph¶i lµ mét nhµ tæ chøc ho¹t ®éng giái. C©u hái “n tËp vµ th¶o luËn 1. HiÓu thÕ nµo vÒ kh¸i niÖm trÎ em ? 2. Ph©n tÝch lµm râ néi dung cña c¸c quan ®iÓm tiÕp cËn trong nghiªn cøu khoa häc vµ nghiªn cøu trÎ em ?

Ch­¬ng 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRẺ EM 1. KHÁI NIỆM VỀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 1.1. Phương pháp nghiên cứu khoa học là gì ? Phương pháp là con đường đạt mục đích, là cách thức giải quyết một công việc cụ thể. Nghiên cứu khoa học có một hệ thống các phương pháp nghiên cứu riêng. Phương pháp nghiên cứu khoa học là tổ hợp các thao tác, biện pháp thực tiễn hoặc lý 10

–

thuyết mà nhà nghiên cứu sử dụng để nhận thức, khám phá đối tượng, tạo ra hệ thống những kiến thức về đối tượng. 1.2. Đặc điểm của phương pháp nghiên cứu khoa học Phương pháp nghiên cứu khoa học có những đặc điểm sau: – Phương pháp có tính mục đích: Mọi hoạt động đều có mục đích. Mục đích công việc chỉ dẫn việc lựa chọn phương pháp. Phương pháp càng chính xác, càng sáng tạo làm cho công việc đạt tới kết quả nhanh, chất lượng tốt và đôi khi vượt xa hơn cả mục đích dự kiến ban đầu. Phương pháp nghiên cứu khoa học gắn bó với mục đích sáng tạo khoa học. – Phương pháp là con đường vận động của nội dung: Mọi hoạt động đều có nội dung. Nội dung công việc quy định phương pháp và phương pháp là cách thức thực hiện nội dung, là yếu tố quyết định chất lượng của công việc. Trong nghiên cứu khoa học mỗi chuyên ngành có một hệ thống phương pháp đặc thù, mỗi đề tài có một nhóm phương pháp cụ thể. – Phương pháp là tổ hợp các thao tác được sắp xếp theo một chương trình tối ưu. Nếu từng thao tác được thực hiện chính xác thì phương pháp đạt tới độ hoàn hảo và chất lượng công việc là tốt nhất, nhanh nhất. – Phương pháp là cách thức làm việc của chủ thể, do chủ thể lựa chọn. Phương pháp bị quy định bởi trình độ nhận thức và kinh nghiệm đã có của chủ thể. Do đó, phương pháp mang tính chủ quan. Trong nghiên cứu khoa học các nhà nghiên cứu phải có hiểu biết nhất định về lĩnh vực nghiên cứu, có khả năng sáng tạo và kinh nghiệm dày dạn. – Phương pháp nghiên cứu khoa học phụ thuộc vào đối tượng nghiên cứu. Đối tượng nghiên cứu càng phức tạp, càng cần có phương pháp tinh vi. Phương pháp nghiên cứu có hiệu quả khi nó phù hợp với đặc điểm của đối tượng, phù hợp với quy luật vận động khách quan của đối tượng. Vì vậy, phương pháp có tính khách quan. – Nghiên cứu khoa học, đặc biệt là khoa học tự nhiên và khoa học chính xác, đòi hỏi có phương tiện kĩ thuật tinh xảo, có độ chính xác cao. Phương tiện kĩ thuật là công cụ hỗ trợ đắc lực cho phương pháp nghiên cứu. 1.3. Phân loại các phương pháp nghiên cứu khoa học Có nhiều cách phân loại khác nhau. Trong thực tế, cách phân loại dựa vào trình độ tiếp cận đối tượng được chấp nhận rộng rãi. Theo cách phân loại này, có các nhóm phương pháp nghiên cứu sau: Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết, các phương pháp nghiên cứu thực tiễn, phương pháp thèng kª toán học. 2. HÖ thèng c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu trÎ em 2.1. C¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn trong nghiªn cøu trÎ em Trong nghiªn cøu trÎ em, c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ luËn ®­îc sö dông ®Ó thu thËp, xö lý th”ng tin khoa häc trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c nguån tµi liÖu kh¸c nhau. B”ng t­ duy khoa häc, ng­êi nghiªn cøu cã thÓ x©y dùng hÖ thèng lý thuyÕt cña m×nh hoÆc kh¼ng ®Þnh hay phñ ®Þnh nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc ®· cã. §èi víi bÊt cø mét ®Ò tµi nµo ®Òu cÇn nghiªn cøu c¸c quan ®iÓm lý luËn nh”m ®Þnh h­íng cho toµn bé qu¸ tr×nh nghiªn cøu, chØ ®¹o viÖc lùa chän ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn, khai th¸c vµ xö lý c¸c c­ liÖu khoa häc… §èi víi c¸c c”ng tr×nh nghiªn cøu thuÇn tuý lý luËn th× c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn ®· chøa ®ùng trong nã nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n cña néi dung ®Ò tµi. 11

–

Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn, sau ®©y lµ mét sè ph­¬ng ph¸p chñ yÕu th­êng ®­îc sö dông trong nghiªn cøu trÎ em. 2.1.1. Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch- tæng hîp Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp lµ hai thao t¸c t­ duy khoa häc, chóng tr¸i ng­îc nhau song quan hÖ biÖn chøng víi nhau. Ph©n tÝch lµ thao t¸c ph©n chia tµi liÖu lý thuyÕt thµnh c¸c ®¬n vÞ kiÕn thøc, cho phÐp ta t×m hiÓu nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc thï, cÊu tróc bªn trong cña lý thuyÕt. Tõ ®ã n¾m ®­îc b¶n chÊt tõng ®¬n vÞ kiÕn thøc còng nh­ toµn bé vÊn ®Ò nghiªn cøu. Nãi c¸ch kh¸c, ph©n tÝch lµ t¸ch ®èi t­îng ra thµnh nhiÒu bé phËn, thµnh phÇn ®Ó xem xÐt ®èi t­îng nhiÒu mÆt, d­íi nhiÒu gãc ®é, khÝa c¹nh kh¸c nhau. Trªn c¬ së lý thuyÕt ®· ph©n tÝch ta tiÕn hµnh tæng hîp chóng ®Ó t¹o ra mét hÖ thèng. Tõ ®ã gióp ta thÊy ®­îc mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a chóng víi nhau, nhê ®ã mµ hiÓu ®Çy ®ñ, toµn diÖn, s©u s¾c vÒ lý thuyÕt nghiªn cøu. Nãi c¸ch kh¸c, tæng hîp lµ gép c¸c bé phËn chi tiÕt ®· ®­îc ph©n tÝch theo mét h­íng nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o thµnh mét chØnh thÓ ®Ó nh×n nhËn mét c¸ch trän vÑn h¬n. Trong nghiªn cøu trÎ em, ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch- tæng hîp lµ 2 ph­¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó x©y dùng luËn cø khoa häc trÎ em, th”ng th­êng ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc sö dông trong b­íc khëi ®Çu cña viÖc nghiªn cøu lý luËn hoÆc c¬ së lý luËn cho mét c”ng tr×nh nghiªn cøu thùc tiÔn. Trong kho tµng khoa häc trÎ em cã nhiÒu quan ®iÓm, tr­êng ph¸i kh¸c nhau. V× vËy, viÖc ph©n tÝch- tæng hîp lý thuyÕt ®Ó t×m hiÓu mäi khÝa c¹nh, x¸c ®Þnh c¸c thµnh phÇn trong cÊu tróc lý thuyÕt, trªn c¬ së ®ã ng­êi nghiªn cøu tæng hîp ®Ó nh×n nhËn nã trong mét thÓ thèng nhÊt theo quan ®iÓm cña m×nh. 2.1.2. Ph­¬ng ph¸p ph©n lo¹i vµ hÖ thèng ho¸ lý thuyÕt Trªn c¬ së ph©n tÝch, tæng hîp ng­êi ta l¹i thùc hiÖn qu¸ tr×nh ph©n lo¹i, hÖ thèng ho¸ lý thuyÕt. Ph©n lo¹i lµ thao t¸c logic b”ng c¸ch s¾p xÕp tµi liÖu nghiªn cøu theo nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng mÆt, nh÷ng ®¬n vÞ kiÕn thøc… cã cïng mét dÉn luËn, chung thuéc tÝnh b¶n chÊt hay cïng ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn. HÖ thèng ho¸ lµ thao t¸c ®­îc thùc hiÖn sau khi ph©n lo¹i tµi liÖu ng­êi nghiªn cøu s¾p xÕp chóng vµo trong mèi t­¬ng quan theo thø bËc trªn c¬ së mét m” h×nh lý thuyÕt, nghÜa lµ s¾p xÕp chóng vµo mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh. Ph©n lo¹i vµ hÖ thèng ho¸ lý thuyÕt lµ ph­¬ng ph¸p lu”n lu”n hç trî, bæ sung cho nhau. Nhê ®ã, c¸c tµi liÖu dï phøc t¹p ®Õn ®©u còng gióp ta nhËn thÊy vµ sö dông theo ®óng môc ®Ých ®Ò tµi. Trong nghiªn cøu trÎ em, ph­¬ng ph¸p ph©n lo¹i vµ hÖ thèng ho¸ lý thuyÕt ®ãng vai trß rÊt quan träng. Nhê ®ã mµ c¸c lý thuyÕt khoa häc vÒ trÎ em mang tÝnh kh¸i qu¸t cao, ®Þnh h­íng cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu thùc tiÔn còng nh­ chØ ®¹o c”ng t¸c ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ. 2.1.3. Ph­¬ng ph¸p cô thÓ ho¸ lý thuyÕt Lý thuyÕt khoa häc bao giê còng tån t¹i ë d¹ng trõu t­îng ®­îc x©y dùng bëi nh÷ng kh¸i niÖm khoa häc. Do vËy, muèn dÔ hiÓu, dÔ øng dông ng­êi ta ph¶i cô thÓ ho¸ lý thuyÕt b”ng ph­¬ng ph¸p minh ho¹ vµ m” h×nh ho¸. Ph­¬ng ph¸p minh ho¹ lµ c¸ch thøc sö dông nh÷ng sù kiÖn sinh ®éng cã thùc trong thùc tiÔn ®Ó lµm s¸ng tá lý thuyÕt lµm cho c¸i trõu t­îng trong khoa häc trë thµnh sù vËt 12

–

hiÖn t­îng dÔ thÊy, dÔ n¾m b¾t. Nh÷ng sù kiÖn ®iÓn h×nh trong thùc tiÔn cuéc sèng kh”ng nh÷ng lµ c¸i minh ho¹ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cho lý thuyÕt mµ cßn bæ sung c¸i míi cho lý thuyÕt. Ph­¬ng ph¸p m” h×nh ho¸ lµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt b”ng c¸ch x©y dùng m” h×nh gi¶ ®Þnh ®Ó nghiªn cøu. M” h×nh ®­îc x©y dùng b”ng yÕu tè vËt chÊt hay b”ng nh÷ng ý niÖm ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh t­ duy vµ ®­îc biÓu diÔn d­íi d¹ng trùc quan. HÖ thèng m” h×nh cÇn x©y dùng ph¶i ph¶n ¸nh trung thùc nh÷ng mèi liªn hÖ c¬ cÊu- chøc n¨ng hay nh÷ng mèi liªn hÖ nh©n qu¶ gi÷a c¸c thµnh tè trong ®èi t­îng nghiªn cøu. Cã thÓ coi m” h×nh lµ sù t¸i hiÖn ®èi t­îng nghiªn cøu d­íi d¹ng trùc quan t­¬ng øng víi nguyªn b¶n cña lý thuyÕt, nã trë thµnh ®èi t­îng, ph­¬ng tiÖn ®Ó nghiªn cøu. M” h×nh lý thuyÕt cßn cã thÓ chøa ®ùng, ph¶n ¸nh nh÷ng yÕu tè míi, ch­a cã trong hiÖn thùc (m” h×nh gi¶ ®Þnh) Trong nghiªn cøu trÎ em, ph­¬ng ph¸p cô thÓ ho¸ ®­îc sö dông kh¸ réng r·i. Nhê ®ã mµ nh÷ng lý luËn khoa häc vÒ trÎ em ®· g¾n liÒn víi thùc tiÔn ch¨m sãc gi¸o dôc trÎ. Nã cã ý nghÜa c¶ vÒ mÆt lý luËn lÉn thùc tiÔn. 2.1.4. Ph­¬ng ph¸p gi¶ thuyÕt §©y lµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu b”ng c¸ch dù ®o¸n nh÷ng thuéc tÝnh, quy luËt ph¸t triÓn ®èi t­îng ®Ó chØ ®­êng cho viÖc chøng minh nh÷ng dù ®o¸n Êy. Trªn c¬ së ®ã mµ t×m kiÕm, kh¸m ph¸ b¶n chÊt ®èi t­îng nghiªn cøu. Trong nghiªn cøu khoa häc ph­¬ng ph¸p nµy thùc hiÖn 2 chøc n¨ng: Dù b¸o vµ ®Þnh h­íng. Ph­¬ng ph¸p gi¶ thuyÕt thùc chÊt lµ kh©u ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh nhËn thøc vÒ mét ®èi t­îng nµo ®ã. Khi nh÷ng th”ng tin vÒ ®èi t­îng cßn thiÕu hôt vµ ch­a râ rµng buéc ng­êi nghiªn cøu khoa häc ph¶i huy ®éng c¸c qu¸ tr×nh nhËn thøc ®Ó h×nh dung ra nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®èi t­îng. Song nh÷ng hiÓu biÕt Êy vÉn chØ mang tÝnh gi¶ ®Þnh cÇn ph¶i ®­îc chøng minh. NhiÖm vô cña nhµ khoa häc lµ tõ gi¶ thuyÕt ®i t×m ch©n lý. Tõ gi¶ thuyÕt ®Õn ch©n lý lµ mét qu·ng ®­êng dµi, nhiÒu khi rÊt khã ®¹t tíi, nh­ng ë bÊt cø c”ng tr×nh nµo còng cÇn ®Õn. KÓ c¶ trong tr­êng hîp gi¶ thuyÕt bÞ b¸c bá nã còng gióp ta tõ bá h­íng nghiªn cøu cò ®Ó t×m kiÕm h­íng nghiªn cøu míi ®óng ®¾n h¬n. Trong nghiªn cøu trÎ em, ph­¬ng ph¸p gi¶ thuyÕt kh”ng nh÷ng cÇn thiÕt cho ¸u tr×nh nghiªn cøu lý luËn mµ cßn rÊt cÇn thiÕt cho thùc tiÔn ch¨m sãc gi¸o dôc trÎ. §Æc biÖt nã cÇn thiÕt cho viÖc dù b¸o tr­íc sù ph¸t triÓn cña trÎ trong t­¬ng lai, ®Þnh h­íng cho viÖc t×m kiÕm ph­¬ng ph¸p míi cã hiÖu qu¶ h¬n trong ch¨m sãc gi¸o dôc trÎ. 2.1.5. Ph­¬ng ph¸p chøng minh Chøng minh lµ c¸ch sö dông lý luËn hay sù kiÖn thùc tiÔn ®Ó lµm s¸ng tá mét nhËn ®Þnh, mét quan ®iÓm lµ ch©n lý hay kh”ng. Trong nghiªn cøu khoa häc viÖc dïng c¸c sù kiÖn thùc tiÔn ®Ó chøng minh cho mét lý thuyÕt, mét nhËn ®Þnh hay rót ra mét kÕt luËn khoa häc ng­êi ta th­êng sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn. Nh­ng chøng minh víi t­ c¸ch lµ mét ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt th× chØ giíi h¹n ë viÖc dïng lý luËn ®Ó kh¼ng ®Þnh hay phñ ®Þnh mét nhËn ®Þnh hay mét quan ®iÓm khoa häc nµo ®ã. Ph­¬ng ph¸p chøng minh cã thÓ tiÕn hµnh nhiÒu c¸ch: – Chøng minh trùc tiÕp: Lµ phÐp chøng minh dùa vµo nh÷ng luËn chøng ch©n thùc vµ b”ng c¸c quy t¾c suy luËn ®Ó rót ra kÕt luËn cÇn thiÕt. 13

–

– Chøng minh gi¸n tiÕp: Lµ ph­¬ng ph¸p chøng minh ch­a nh”m th¼ng vµo luËn ®Ò chÝnh cÇn kh¼ng ®Þnh mµ b”ng nh÷ng luËn chøng ng­êi nghiªn cøu b¸c bá c¸c luËn ®Ò tr¸i víi luËn ®Ò chÝnh (ph¶n ®Ò) ®Ó v¹ch râ nh÷ng sai lÇm, nh÷ng c¸i kh”ng hîp lý cña c¸c ph¶n ®Ò Êy. Tõ ®ã kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña luËn ®Ò chÝnh. + Ph­¬ng ph¸p quy n¹p: Lµ ph­¬ng ph¸p chøng minh b”ng c¸ch ®i tõ nh÷ng vÊn ®Ò riªng lÎ ®Õn nh÷ng kÕt luËn chung kh¸i qu¸t. + Ph­¬ng ph¸p diÔn dÞch: Lµ ph­¬ng ph¸p chøng minh b”ng lèi suy luËn ®i tõ nguyªn lý chung ®Õn nh÷ng kÕt luËn cho tõng tr­êng hîp riªng lÎ. Trong nghiªn cøu trÎ em, viÖc x©y dùng hÖ thèng lý luËn khoa häc vÒ trª em b”ng ph­¬ng ph¸p chøng minh chÆt chÏ lµ hÕt søc cÇn thiÕt nh”m chØ ®¹o c”ng t¸c ch¨m sãc gi¸o dôc trÎ, ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu míi ®ang ®ang ra trong giai ®o¹n hiÖn nay ®èi víi gi¸o dôc mÇm non. Tãm l¹i, c¸c ph­¬ng ph¸p lý thuyÕt trªn ®­îc vËn dông mét c¸ch linh ho¹t, s¸ng t¹o trong mäi ®Ò tµi nghiªn cøu. Nã lµm chøc n¨ng ®Þnh h­íng vµ rót ra kÕt luËn khoa häc. 2.2. C¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn trong nghiªn cøu trÎ em §©y lµ nhãm c¸c ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp t¸c ®éng vµo ®èi t­îng trong thùc tiÔn ®Ó lµm béc lé b¶n chÊt, quy luËt vËn ®éng cña c¸c ®èi t­îng Êy. C¸c ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc sö dông trong nghiªn cøu thùc tiÔn nh”m thu thËp tµi liÖu, sù kiÖn, th”ng tin thùc tiÔn vÒ vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. Nã còng lµ c¬ së cho chóng ta hiÓu biÕt thùc tr¹ng vÊn ®Ò nghiªn cøu. 2.2.1. Ph­¬ng ph¸p quan s¸t khoa häc a. Kh¸i niÖm D­íi gãc ®é t©m lÝ, quan s¸t lµ qóa tr×nh tri gi¸c cã chñ ®Þnh vÒ mét ®èi t­îng nµo ®ã ®Ó thu thËp th”ng tin vÒ ®èi t­îng ®ã. Qu¸ tr×nh tri gi¸c cã chñ ®Þnh ®­îc dïng trong nghiªn cøu khoa häc víi t­ c¸ch lµ mét ph­¬ng ph¸p gäi lµ ph­¬ng ph¸p quan s¸t khoa häc. Ph­¬ng ph¸p quan s¸t khoa häc lµ mét ho¹t ®éng ®Æc biÖt, cã môc ®Ých, cã kÕ ho¹ch, cã ph­¬ng tiÖn ®Ó tri gi¸c c¸c ®èi t­îng ®­îc lùa chän ®iÓn h×nh, nh”m ph¸t hiÖn c¸c dÊu hiÖu ®Æc tr­ng vµ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña ®èi t­îng. Trong nghiªn cøu trÎ em, ng­êi nghiªn cøu quan s¸t, theo dâi mét c¸ch cã môc ®Ých, hµnh vi, tr¹ng th¸i cu¶ trÎ trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ghi l¹i c¸c sù kiÖn, biÓu hiÖn ®· quan s¸t ®­îc (trùc tiÕp hoÆc qua c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt hç trî). KÕt qu¶ quan s¸t phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh­: – Môc ®Ých quan s¸t – Ph­¬ng tiÖn quan s¸t – Mèi quan hÖ gi÷a ng­êi nghiªn cøu vµ trÎ – Kh¶ n¨ng cña chñ thÓ quan s¸t (kh¶ n¨ng n¾m b¾t, thu thËp, xö lý th”ng tin…) b. Chøc n¨ng Trong nghiªn cøu trÎ em, quan s¸t khoa häc thùc hiÖn 2 chøc n¨ng chñ yÕu: – Thu thËp th”ng tin thùc tiÔn vÒ cuéc sèng vµ ho¹t ®éng cña trÎ biÓu hiÖn qua hµnh vi bªn ngoµi- ®©y lµ chøc n¨ng quan träng nhÊt v× nh÷ng cø liÖu do quan s¸t mang l¹i lµ c¬ së cho c¸c b­íc nghiªn cøu cao h¬n, s©u s¾c h¬n nh”m ph¸t hiÖn ®Æc ®iÓm vµ quy luËt ph¸t triÓn cña trÎ. – KiÓm chøng gi¶ thuyÕt hay lý thuyÕt ®· cã. Trong nghiªn cøu khoa häc, khi cÇn 14

–

chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña gi¶ thuyÕt hay lý thuyÕt nµo ®ã, ng­êi nghiªn cøu thu thËp c¸c cø liÖu tõ thùc tiÔn ®Ó kiÓm chøng (kh¼ng ®Þnh hay phñ ®Þnh). Trong qu¸ tr×nh kiÓm chóng ®ã, c¸c lý thuyÕt khoa häc ®uÖoc bæ sung ®Ó hoµn thiÖn dÇn. c. Ph©n lo¹i Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nhau: * Quan s¸t trùc tiÕp vµ quan s¸t gi¸n tiÕp: – Quan s¸t trùc tiÕp: Lµ sö dông c¸c gi¸c quan còng nh­ c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt ®Ó thu thËp th”ng tin vÒ ®èi t­îng nghiªn cøu mét c¸ch trùc tiÕp. – Quan s¸t gi¸n tiÕp: Lµ quan s¸t th”ng qua c¸c ®èi t­îng kh¸c (nghÜa lµ quan s¸t th”ng qua c¸c t¸c ®éng t­¬ng t¸c gi÷a ®èi t­îng cÇn quan s¸t víi ®èi t­îng kh¸c). * Quan s¸t toµn diÖn vµ quan s¸t bé phËn: – Quan s¸t toµn diÖn: Lµ quan s¸t cïng mét lóc nhiÒu mÆt cña hµnh vi ®øa trÎ vµ ®­îc tiÕn hµnh trong cïng mét thêi gian dµi. Tuy nhiªn, quan s¸t toµn diÖn Ýt nhiÒu còng cã tÝnh chän läc, ng­êi quan s¸t chØ ghi l¹i nh÷ng ®iÒu quan träng, cã ý nghÜa ®èi víi ®Ò tµi nghiªn cøu, ®Æc biÖt lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña c¸i míi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trÎ. – Quan s¸t bé phËn: Ng­êi nghiªn cøu chØ theo dâi, ghi l¹i mét mÆt nµo ®ã hµnh vi cña trÎ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. * Quan sát phát hiện và quan sát kiểm nghiệm: quan sát phát hiện là quan sát được thực hiện nhằm bước đầu thu thập tài liệu và định hướng để đưa ra một giả thuyết; quan sát kiểm nghiệm là quan sát được thực hiện nhằm xác minh hoặc loại bỏ giả thuyết đó. d. Tæ chøc qu¸ tr×nh quan s¸t * C¸c b­íc cÇn thùc hiÖn trong tiÕn tr×nh quan s¸t: – §Æt môc ®Ých nghiªn cøu ®Ó ®Þnh h­íng cho qu¸ tr×nh quan s¸t. Tr­íc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh ®óng ®èi t­îng quan s¸t, kiÓu lo¹i quan s¸t cho phï hîp víi môc ®Ých nghiªn cøu. – LËp kÕ ho¹ch quan s¸t: x¸c ®Þnh thêi gian, ®Þa ®iÓm, sè l­îng ®èi t­îng, ph­¬ng tiÖn quan s¸t… – TiÕn hµnh quan s¸t: ThËn träng theo dâi ®Ó kÞp thêi ph¸t hiÖn c¸c thuéc tÝnh cña ®èi t­îng, theo dâi diÔn biÕn qu¸ tr×nh vËn ®éng cña ®èi t­îng còng nh­ nh÷ng ¶nh h­ëng cña t¸c ®éng bªn ngoµi tíi ®èi t­îng. – Ghi l¹i c¸c cø liÖu quan s¸t: Nh÷ng biÓu hiÖu, diÔn biÕn cña ®èi t­îng ®Òu ph¶i ghi l¹i mét c¸ch thËn träng b”ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau (theo mÉu in s½n, d¹ng biªn b¶n, nhËt ký, b”ng kÝ hiÖu, ghi ©m, chôp ¶nh, quay phim…). – Xö lý tµi liÖu: Tµi liÖu quan s¸t phong phó, ®a d¹ng, mang nÆng tÝnh chÊt c¶m tÝnh cÇn ph¶i ®­îc xö lý b”ng c¸ch ph©n tÝch, tæng hîp, ph©n lo¹i, hÖ thèng ho¸, b”ng thèng kª to¸n häc… míi cã ®­îc nh÷ng th”ng tin ®¸ng tin cËy, ®¶m b¶o tÝnh khoa häc. * Khi tæ chøc qu¸ tr×nh quan s¸t cÇn l­u ý: – VÒ chñ quan: Ng­êi quan s¸t bao giê còng bÞ chi phèi bëi c¸c quy luËt t©m lý, v× t©m lý lµ sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan th”ng qua l¨ng kÝnh chñ quan cña mçi ng­êi. ChÝnh c¸i chñ quan cã thÓ lµ nguyªn nh©n cña sù sai lªch trong thu thËp vµ xö lý kÕt qu¶ quan s¸t ®­îc. V× vËy, khi tiÕn hµnh quan s¸t, ng­êi quan s¸t cÇn ý thøc râ vÊn ®Ò nµy, rÌn luyÖn c¸c gi¸c quan, ®èi chiÕu c¸i m×nh quan s¸t ®­îc víi ng­êi kh¸c ®Ó tµi liÖu thu thËp ®­îc mang tÝnh kh¸ch quan. – VÒ kh¸ch quan: §èi t­îng quan s¸t th­êng n”m trong nh÷ng mèi quan hÖ phøc t¹p 15

–

víi nh÷ng sù vËt hiÖn t­îng kh¸c vµ lu”n lu”n vËn ®éng, biÕn ®æi. Do ®ã tµi liÖu thu ®­îc th­êng bÞ biÕn d¹ng (“nhiÔu”) bëi nh÷ng t¸c ®éng bªn ngoµi. ChÝnh v× vËy, khi quan s¸t cÇn tËp trung chó ý vµo ®èi t­îng, ®¶m b¶o tÝnh tù nhiªn cña ®èi t­îng ®Ó thu thËp ®­îc nh÷ng th”ng tin chÝnh x¸c, tin cËy. Trong nghiªn cøu trÎ em, quan s¸t lµ ph­¬ng ph¸p chñ yÕu ®Ó thu thËp nh÷ng biÓu hiÖn vÒ sù ph¸t triÓn cña trÎ. Tuy nhiªn, nã ®ßi hái ph¶i tèn kÐm thêi gian, c”ng søc, thô ®éng chê ®îi… V× vËy, khi sö dông ta ph¶i kÕt hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c ®Ó cã ®­îc nh÷ng th”ng tin ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vÒ ®èi t­îng nghiªn cøu d­íi nhiÒu gãc ®é vµ khÝa c¹nh kh¸c nhau. 2.2.2. Ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm khoa häc a. Kh¸i niÖm Thùc nghiÖm lµ mét ph­¬ng ph¸p thuéc nhãm ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn, trong ®ã, ng­êi nghiªn cøu chñ ®éng t¸c ®éng vµo ®èi t­îng nh”m t¹o ra sù biÕn ®æi vÒ mét mÆt nµo ®ã hay lµm xuÊt hiÖn mét nh©n tè míi nµo ®ã ë ®èi t­îng nghiªn cøu theo gi¶ thuyÕt ®Æt ra ban ®Çu cña m×nh. KÕt qu¶ thùc nghiÖm sÏ cho ta biÕt ®­îc gi¶ thuyÕt ®óng hay sai. NÕu kÕt qu¶ thùc nghiÖm phï hîp víi gi¶ thuyÕt th× thùc nghiÖm ®· thµnh c”ng. Ng­îc l¹i, kÕt qu¶ thùc nghiÖm tr¸i víi gi¶ thuyÕt th× phñ ®Þnh gi¶ thuyÕt ®ã, x©y dùng l¹i gi¶ thuyÕt míi. Ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm th­êng ®­îc tiÕn hµnh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, cã khi l©u dµi, ph¶i lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn míi x¸c ®Þnh ®­îc kÕt qña. §©y lµ mét ph­¬ng ph¸p quan träng nhÊt, ®­îc coi lµ ph­¬ng ph¸p chñ c”ng cña nghiªn cøu khoa häc v× bÊt cø ®Ò tµi nµo còng ph¶i thùc nghiÖm khoa häc míi kh¼ng ®Þnh kÕt qu¶ nghiªn cøu cã gi¸ trÞ. Trong nghiªn cøu trÎ em, thùc nghiÖm ®­îc coi lµ mét ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu tÝch cùc, cho phÐp ta kh¬i gîi ë trÎ nh÷ng biÓu hiÖn, nh÷ng ®Æc ®iÓm mµ chñ thÓ ®ang quan t©m nghiªn cøu. Trong thùc nghiÖm, ng­êi nghiªn cøu t¹o ra vµ lµm thay ®æi mét c¸ch cã chñ ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn trong ®ã diÔn ra c¸c ho¹t ®éng cña trÎ. Ng­êi thùc nghiÖm ®Æt ra cho trÎ nh÷ng nhiÖm vô nhÊt ®Þnh mµ trÎ cÇn gi¶i quyÕt, råi c¨n cø vµo c¸ch gi¶i quyÕt cña trÎ ®Ó t×m ra nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ mét mÆt nµo ®ã ë trÎ ®ang cÇn x¸c ®Þnh. b. Ph©n lo¹i * Căn cứ theo điều kiện, hoàn cảnh tiến hành thực nghiệm, cã: Thực nghiệm tự nhiên và thực nghiệm trong phòng thí nghiệm: – Ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm tù nhiªn: Lµ ph­¬ng ph¸p ®­îc tiÕn hµnh trong hoµn c¶nh tù nhiªn, trong cuéc sèng thùc gióp ®èi t­îng nghiªn cøu ®­îc biÓu hiÖn ®Æc tÝnh cña m×nh mét c¸ch tù nhiªn. Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc sö dông kh¸ réng r·i trong c¸c c”ng tr×nh nghiªn cøu vÒ trÎ em, c¸c thùc nghiÖm ®­îc diÔn ra trong sinh ho¹t hµng ngµy, ®Æc biÖt lµ c¸c trß ch¬i vµ trong c¸c ho¹t ®éng mµ trÎ ­a thÝch. Thùc nghiÖm tù nhiªn cho phÐp ng­êi nghiªn cøu chñ ®éng kh¬i gîi nh÷ng biÓu hiÖn mét mÆt nµo ®ã cña trÎ mµ m×nh ®ang quan t©m nghiªn cøu. Trong thùc nghiÖm, ng­êi nghiªn cøu t¹o ra vµ lµm biÕn ®æi mét c¸ch cã chñ ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn trong ®ã diÔn ra c¸c ho¹t ®éng cña trÎ. Ng­êi thùc nghiÖm ®Æt ra cho trÎ nh÷ng nhiÖm vô cÇn gi¶i quyÕt råi c¨n cø vµo c¸ch gi¶i quyÕt nhÞªm vô mµ t×m hiÓu ®Æc ®iÓm vÒ mét mÆt nµo ®ã cña trÎ. Khi tiÕn hµnh thùc nghiÖm tù nhiªn ®èi víi trÎ ng­êi ta th­êng vËn dông h×nh thøc trß 16

–

ch¬i. Khi tæ chøc thùc nghiÖm tèt nhÊt ng­êi nghiªn cøu cÇn tham gia cïng trÎ. – Ph­¬ng ph¸p thÝ nghiÖm: Lµ ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm ®­îc tiÕn hµnh trong phßng thÝ nghiÖm víi nh÷ng ph­¬ng tiÖn kü thuËt. Khi lµm thÝ nghiÖm ng­êi ta thay ®æi c¸c d÷ kiÖn hay c¸c chØ sè vÒ ®Þnh tÝnh còng nh­ ®Þnh l­îng cña nh÷ng thµnh phÇn tham gia vµo sù kiÖn ®­îc thÝ nghiÖm. ViÖc nµy ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn nh”m ph¸t hiÖn tÝnh æn ®Þnh cña c¸c thuéc tÝnh còng nh­ quy luËt vËn ®éng cña ®èi t­îng nghiªn cøu. §©y lµ ph­¬ng ph¸p th­êng ®­îc dïng chñ yÕu trong nghiªn cøu khoa häc tù nhiªn. Trong nghiªn cøu trÎ em, ng­êi ta còng sö dông ph­¬ng ph¸p nµy ®Ó x¸c ®Þnh chØ sè t©m sinh lý cÇn thiÕt. Nh÷ng ®iÒu kiÖn kh”ng quen thuéc trong phßng thÝ nghiÖm cã thÓ lµm cho trÎ ho¶ng sî, biÓu hiÖn hµnh vi kh”ng b×nh th­êng. Do ®ã, ng­êi nghiªn cøu cÇn t¹o bÇu kh”ng khÝ gÇn gòi, th©n mËt, vui vÎ ®Ó trÎ mÊt ®i c¶m gi¸c sî sÖt, thiÕu tù nhiªn. * Theo chøc n¨ng nghiªn cøu, cã: Thùc nghiÖm kiÓm ®Þnh, thùc nghiÖm h×nh thµnh vµ thùc nghiÖm kiÓm tra. – Thùc nghiÖm kiÓm ®Þnh: Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc tiÕn hµnh trong ®iÒu kiÖn sèng vµ gi¸o dôc b×nh th­êng, víi chøc n¨ng lµ th¨m dß mét phÈm chÊt hay thuéc tÝnh nµo ®ã cña trÎ vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn ®· xuÊt hiÖn ch­a vµ ®¹t tíi møc ®é ph¸t triÓn nµo. – Thùc nghiÖm h×nh thµnh: Nh”m ®Ó h×nh thµnh nh÷ng phÈm chÊt hay nh÷ng thuéc tÝnh nµo ®ã ë trÎ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Lo¹i thùc nghiÖm nµy ®­îc tiÕn hµnh trong mét kho¶ng thêi gian cÇn thiÕt ®ñ cho mét phÈm chÊt hay mét thuéc tÝnh nµo ®ã ®­îc h×nh thµnh. – Thùc nghiÖm kiÓm tra: Lo¹i thùc nghiÖm nµy dïng ®Ó x¸c ®Þnh xem trÎ em ®· ®­îc tiÕn bé g× sau nh÷ng t¸c ®éng cña thùc nghiÖm h×nh thµnh. Thùc nghiÖm nµy cßn ®­îc gäi lµ thùc nghiÖm kiÓm chøng. §Ó ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, ng­êi ta tiÕn hµnh l¹i thùc nghiÖm trªn mét nghiÖm thÓ kh¸c. c. TiÕn tr×nh tæ chøc nghiªn cøu trÎ em b”ng thùc nghiÖm – X¸c ®Þnh môc ®Ých thùc nghiÖm: cã thÓ lµ h×nh thµnh hay ph¸t triÓn mét phÈm chÊt, thuéc tÝnh vÒ thÓ chÊt hay vÒ t©m lý cña trÎ, còng cã thÓ lµ kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña mét ch­¬ng tr×nh hay mét ph­¬ng ph¸p míi trong ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ. – H×nh thµnh gi¶ thuyÕt khoa häc: nªu lªn mét sù pháng ®o¸n (tiªn ®o¸n, dù ®o¸n… ) vÒ diÔn biÕn cña ®èi t­îng thùc nghiÖm trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu thu thËp ®­îc tr­íc ®ã vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu. – Ph©n tÝch ®èi t­îng nghiªn cøu: ®Ó thÊy râ b¶n chÊt vµ t×m kiÕm nh÷ng tiªu chÝ biÓu hiÖn c¸c mÆt (th”ng sè) cña ®èi t­îng thùc nghiÖm ®Ó xem xÐt sù ph¸t triÓn cña ®èi t­îng. – Tæ chøc thùc nghiÖm kiÓm ®Þnh: tr­íc lóc tæ chøc thùc nghiÖm h×nh thµnh cÇn tæ chøc thùc nghiÖm kiÓm ®Þnh ®Ó th¨m dß thùc tr¹ng. NghÜa lµ ®Ó x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu ë trÎ ®· ®¹t tíi tr×nh ®é nµo (nghiªn cøu hiÖn tr¹ng). – X©y dùng hÖ thèng t¸c ®éng ®Õn trÎ: tøc lµ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn hay ph­¬ng ph¸p ch¨m sãc, gi¸o dôc míi d­íi d¹ng mét hÖ thèng nh÷ng c”ng viÖc hay mét hÖ thèng nh÷ng bµi tËp cho trÎ theo h­íng cña môc ®Ých thùc nghiÖm ®Æt ra. – Chän nhãm thùc nghiÖm: ®èi t­îng thùc nghiÖm ®­îc chia thµnh 2 nhãm (nhãm thùc nghiÖm vµ nhãm ®èi chøng). Hai nhãm nµy ®Òu ph¶i chän mét c¸ch ngÉu nhiªn víi sè l­îng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm t­¬ng ®ång nhau ®Ó tiÕn hµnh so s¸nh kÕt qu¶ sau khi tiÕn hµnh thùc nghiÖm. 17

–

– TiÕn hµnh thùc nghiÖm h×nh thµnh: nh”m t¹o ra ë trÎ mét tr×nh ®é ph¸t triÓn míi trong ®iÒu kiÖn míi do ng­êi thùc nghiÖm t¹o ra. Thùc chÊt lµ tæ chøc cho trÎ thùc hiÖn hÖ thèng viÖc lµm hay bµi tËp nh”m lµm thay ®æi th”ng sè tõ tr×nh ®é thÊp ®Õn tr×nh ®é cao dÇn. – TiÕn hµnh thùc nghiÖm kiÓm tra: môc ®Ých lµ ®Ó biÕt kÕt qu¶ thùc nghiÖm ®Õn ®©u – Thu thËp cø liÖu theo c¸c tiªu chÝ biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn cña ®èi t­îng nghiªn cøu: vµ xö lý sè liÖu b”ng ph­¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn thùc nghiÖm. – Rót ra kÕt luËn khoa häc cña thùc nghiÖm: Sau khi ®· cã kÕt qu¶ ph©n tÝch thùc nghiÖm vÒ mÆt ®Þnh tÝnh còng nh­ ®Þnh l­îng, ng­êi nghiªn cøu rót ra nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña thùc nghiÖm. 2.2.3. Ph­¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm a. Kh¸i niÖm Có nhiều khái niệm khác nhau, sau đây là khái niệm phổ biến: Trắc nghiệm (Test) là một công cụ đã được tiêu chuẩn hoá để đo lường khách quan một hay nhiều mặt của nhân cách toàn diện thông qua những mẫu trả lời dưới dạng ngôn ngữ, phi ngôn ngữ hay một dạng hành vi khác. Trắc nghiệm có những đặc điểm sau: – Tính khách quan, nghĩa là kết quả trắc nghiệm không phụ thuộc vào mối quan hệ giữa nghiệm viên với nghiệm thể. – Tính tiêu chuẩn hoá, nghĩa là cách thức, thủ tục tiến hành trắc nghiệm, cách cho điểm, đánh giá đều đ­ợc tiêu chuẩn hoá. – Tính đối chiếu của các kết quả trắc nghiệm trên cá nhân hay nhóm với kết quả chuẩn mực, đó là những kết quả đã thu được trong những điều kiện như thế ở một nhóm khá tiêu biểu. Một trắc nghiệm có giá trị khoa học phải đáp ứng ba yêu cầu sau: – Có độ tin cậy cao, nghĩa là các kết quả của nhiều lần trắc nghiệm trên cùng một nghiệm thể phải giống nhau. – Có độ ứng nghiệm cao, nghĩa là trắc nghiệm phải đo được cái cần đo. – Được tiêu chuẩn hoá, nghĩa là việc tiến hành và xử lý kết quả trắc nghiệm được tiêu chuẩn hóa một cách rõ ràng, cụ thể. b. Phân loại: Có nhiều cách phân loại trắc nghiệm. Thường người ta phân trắc nghiệm thành hai nhóm lớn: Trắc nghiệm trí tuệ (trắc nghiệm trí thông minh; trắc nghiệm các năng lực; trắc nghiệm thành tích học tập…) và trắc nghiệm nhân cách (các bảng hỏi, các bản kiểm kê nhân cách, các trắc nghiệm phóng ngoại…) Nhê tr¾c nghiÖm ng­êi ta cã thÓ so s¸nh trÎ em vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn trÝ tuÖ chung, hay tr×nh ®é ph¸t triÓn riªng sù so s¸nh ®ã ®­îc tiÕn hµnh trªn c¬ së chuÈn theo løa tuæi v× ®­îc x¸c lËp tr­íc. Tõ ®ã ng­êi ta x¸c ®Þnh ®­îc mét ®øa trÎ nµo ®ã ph¸t triÓn b×nh th­êng hay kh”ng. c. Mét sè tr¾c nghiÖm th­êng dïng trong nghiªn cøu trÎ em * C¸c tr¾c nghiÖm trÝ tuÖ: Trong hÖ thèng nh÷ng tr¾c nghiÖm, tr¾c nghiÖm cã ý nghÜa to lín nhÊt lµ tr¾c nghiÖm trÝ tuÖ. Trong tr¾c nghiÖm trÝ tuÖ nh÷ng bµi tËp ®Æt ra ®Òu ch­a quen thuéc ®èi víi 18

–

trÎ. V× vËy, muèn hoµn thµnh bµi tËp nµy buéc trÎ ph¶i huy ®éng n¨ng lùc trÝ tuÖ qua c¸c hµnh ®éng trÝ tuÖ, tõ ®ã ng­êi nghiªn cøu ph¶i ph¸t hiÖn mét c¸ch chÝnh x¸c sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña trÎ ®¹t ®Õn møc ®é nµo. §é chÝnh x¸c cña tr¾c nghiÖm hoµn toµn phô thuéc vµo viÖc lùa chän c¸c bµi tËp. Do sù ph¸t triÓn cña trÎ lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p bao hµm nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c, nhiÒu biÓu hiÖn kh¸c nhau. V× vËy, khi x©y dùng bµi tËp tr¾c nghiÖm ph¶i chó ý x©y dùng bµi tËp theo h­íng ph¸t triÓn cña c¸c mÆt chñ yÕu bëi chÝnh nã sÏ chi phèi c¸c mÆt kh¸c vµ lµ c¨n cø ®¸ng tin cËy ®Ó rót ra kÕt luËn vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn trÝ tuÖ trÎ em. – Tr¾c nghiÖm trÝ th”ng minh cña Stanford- Binet: §©y lµ tr¾c nghiÖm c¸ nh©n chuyªn dïng cho trÎ em. Trong ®ã cã nhiÒu tiÓu nghiÖm ®­îc s¾p xÕp theo tõng ®é tuæi (tõ 2 ®Õn 14 tuæi). C¸c kho¶n trong tiÓu nghiÖm thuéc mét ®é tuæi nhÊt ®Þnh lµ nh÷ng kho¶n ®­îc chän sao cho trÎ ë ®é tuæi ®ã hay lín h¬n míi cã thÓ lµm ®­îc vµ Ýt tuæi h¬n sÏ rÊt khã thùc hiÖn ®­îc. Khi tr¾c nghiÖm mét ®øa trÎ, tr­íc hÕt ph¶i xem xÐt nã lµm ®­îc tÊt c¶ mäi kho¶n trong mét tiÓu nghiÖm nµo ®ã vµ tiÓu nghiÖm ®ã thuéc h¹ng tuæi nµo th× h¹ng tuæi ®ã ®­îc gäi lµ tuæi c¨n b¶n cña trÎ. Sau ®ã cho trÎ lµm tiÕp tiÓu nghiÖm thuéc hµng tuæi cao h¬n cho ®Õn khi gÆp mét tiÓu nghiÖm mµ ®øa trÎ kh”ng thÓ lµm ®­îc mét kho¶n nµo c¶ th× tuæi cña tiÓu nghiÖm nµy ®­îc gäi lµ tuæi ngän cña nã. Khi céng kÕt qu¶ l¹i, ®iÓm sè cña ®øa trÎ sÏ lµ tuæi trÝ kh”n cña nã. Sau ®©y lµ mét sè kho¶n trong thang tr¾c nghiÖm cña Stanford- Binet: Tuæi 2

Kho¶n

ThÝ dô hoÆc m” t¶

B”ng h×nh 3 lç

§Æt h×nh (nh­ h×nh trßn) vµo ®óng lç

XÕp khèi: th¸p

XÕp mét th¾ng b”ng 4 khèi theo mÉu, sau khi nh×n tr×nh diÔn

3

XÕp khèi: cÇu

XÕp mét c¸i cÇu gåm c¸c khèi c¹nh vµ mét khèi ë trªn cïng, theo mÉu, sau khi ®· nh×n tr×nh diÔn.

4

NhËn biÕt c¸c phÇn th©n ChØ miÖng, tãc… cña mét bóp bª lín b”ng giÊy. thÓ. Nhí l¹i tªn c¸c vËt. Khi ®­îc hái “Ta nÊu n­íc b”ng c¸i g× ?” hay NhËn biÕt h×nh ¶nh “Khi trêi m­a ta cÇn c¸i g× ?” trÎ ph¶i chØ ®óng vµo vËt trong h×nh.

5

TÝnh t­¬ng ®ång

TrÎ tr¶ lêi c©u hái nh­: “Than vµ cñi cã g× gièng nhau? tµu ho¶ vµ xe h¬i cã g× gièng nhau ?”.

VÏ h×nh qu¶ tr¸m

Nh×n theo mÉu vÏ mét qu¶ tr¸m trªn giÊy.

…

……..

…

KÕt qu¶ ®­îc tÝnh b”ng chØ sè th”ng minh: IQ 

– IQ: ®­îc gäi lµ hÖ sè th”ng minh. – MA: ®­îc gäi lµ tuæi kh”n – CA: ®­îc gäi lµ tuæi ®êi 19

–

20

–

Corrections

All material on this site has been provided by the respective publishers and authors. You can help correct errors and omissions. When requesting a correction, please mention this item’s handle: RePEc:osf:osfxxx:hbj3k. See general information about how to correct material in RePEc.

For technical questions regarding this item, or to correct its authors, title, abstract, bibliographic or download information, contact: . General contact details of provider: https://osf.io/preprints/ .

If you have authored this item and are not yet registered with RePEc, we encourage you to do it here. This allows to link your profile to this item. It also allows you to accept potential citations to this item that we are uncertain about.

We have no bibliographic references for this item. You can help adding them by using this form .

If you know of missing items citing this one, you can help us creating those links by adding the relevant references in the same way as above, for each refering item. If you are a registered author of this item, you may also want to check the “citations” tab in your RePEc Author Service profile, as there may be some citations waiting for confirmation.

For technical questions regarding this item, or to correct its authors, title, abstract, bibliographic or download information, contact: OSF (email available below). General contact details of provider: https://osf.io/preprints/ .

Please note that corrections may take a couple of weeks to filter through the various RePEc services.