TRƯỜNG THPT SỐ 2 TP LÀO CAI
ĐỀ TÀI XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG KĨ THUẬT “KHĂN TRẢI BÀN” TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ (LỚP 11)
Họ và tên giáo viên: Vũ Ngọc Trai Tổ: Văn – Sử – GDCD
PHẦN I . MỞ ĐẦU 1. Bối cảnh, lý do chọn đề tài Trong dạy học lịch sử ở trường THPT, ngồi việc giúp cho học sinh nắm được kiến thức cơ bản, giáo dục tư tưởng chính trị, phẩm chất đạo đức, giáo viên còn phải giúp cho học sinh phát triển năng lực nhận thức và tự nhận thức. Theo yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học lịch sử hiện nay, thì việc học sinh chủ động nhận thức là điều kiện cần thiết để phát triển tư duy của các em trong học tập lịch sử và nâng cao chất lượng học tập môn lịch sử. Tuy nhiên, theo nhận định của một số giáo viên (sau đợt bồi dưỡng hè 2010) thì việc áp dụng những kĩ thuật dậy học mới còn mới mẻ đối với việc dạy và học lịch sử ở tỉnh ta. Chúng ta chưa có quan niệm đầy đủ về sự cần thiết của việc áp dụng những kĩ thuật trong dậy học lịch sử, (thậm chí có người cho rằng áp dụng những kĩ thuật dậy học mới không phù hợp, không hiệu quả trong điều kiện cơ sở vật chất và trình độ của học sinh hiện nay). Vậy áp dụng hay không áp dụng những kĩ thuật mới trong dạy học lịch sử? Chúng ta sẽ không trả lời có hoặc không mà là phải thông hiểu nó sử dụng nó như thế nào cho phù hợp với từng phần, từng bài học; phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất và trình độ của học sing từng trường, từng vùng. Đây chính là lý do mà tôi quan tâm đến việc “Xây dựng và sử dụng kĩ thuật ” khăn trải bàn” trong dạy học lịch sử ở trường THPT số 2 TP Lào Cai”. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Do thực tế và điều kiện thời gian, nên phạm vi nghiên cứu chỉ dừng lại ở Xây dựng và sử dụng kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn” trong dạy học lịch sử ở trường THPT số 2 TP Lào cai, trên đối tượng học sinh khối 11. 3. Mục đích nghiên cứu Qua nghiên cứu vấn đề này, bản thân mong muốn tìm cách áp dụng kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn” vào thực tiễn dạy học; nghiên cứu hiệu quả, khả năng ứng dụng kĩ thuật vào dạy học lịch sử, nhằm nâng cao chất lượng bộ môn trong nhà trường. Nghiên cứu vấn đề này giúp nâng cao nghiệp vụ công tác của bản thân tôi, đồng thời để trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp. Trình bày lại quá trình và kết quả nghiên cứu, tôi rất mong được quý đồng nghiệp trao đổi, góp ý nhằm tìm ra cách thức xây dựng và sử dụng kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn” trong dạy học lịch sử một cách có hiệu quả nhất. 4. Nhiệm vụ, phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu đề tài này, tôi đã thực hiện các nhiệm vụ, các bước nghiên cứu như sau: Trước hết, tôi nghiên cứu kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn”, và tìm hiểu, tham khảo ở một số tỉnh khác, làm cơ sở cho việc vạch ra cách thức xây dựng và sử dụng kĩ thuật. Bước tiếp theo, tôi thực hành nghiên cứu, soạn một số giáo án và thực nghiệm sử dụng kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn” vào dạy học lịch sử ở một số bài. Qua thực nghiệm, nhìn lại quá trình nghiên cứu đề tài, tôi rút ra một số kinh nghiệm làm cơ sở để tiếp tục nghiên cứu, ứng dụng vào dạy học sau này. 5. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu
Đáp ứng được một phần nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay trong các nhà trường phổ thông. Phù hợp với nguyện vọng của học sinh và sự phát triển của xã hội yêu cầu khả năng tự nhận thức lĩnh hội, năng động, sáng tạo làm chủ bản thân. ************************
PHẦN 2. NỘI DUNG 1. Cơ sở lý luận – Mục tiêu giáo dục:
Là đào tạo con người Việt Nam phát triển tồn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; Hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc (Qui định tại điều 2- Luật Giáo dục). Điều này đòi hỏi chúng ta phải nhận thức đầy đủ nhiệm vụ vẻ vang của mình để ra sức cải tiến và nâng cao chất lượng về mọi mặt công tác trước tiên là công tác giảng dạy bộ môn lịch sử nhất là việc xây dựng và sử dụng kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn”. – Mục tiêu bộ môn: Hình thành kĩ năng tư duy lịch sử và tư duy logic, nâng cao năng lực xem xét, đánh giá sự kiện, hiện tượng trong mối quan hệ không gian, thời gian và nhân vật lịch sử Rèn luyện kĩ năng học tập bộ môn một cách độc lập, thông minh, cởi mở như làm việc sách giáo khoa, với nhóm bạn, với thầy cô giáo, sưu tầm và sử dụng các loại tư liệu lịch sử… Phát triển khả năng phân tích, đánh giá, so sánh, tổng hợp. Biết đặt vấn đề và giải quyết vấn đề trong quá trình học tập. – Mục tiêu kĩ thuật Kĩ thuật “khăn trải bàn” Là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập mang tính hợp tác kết hợp giữa hoạt động cá nhân và nhóm nhằm: Kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực. Tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân HS. Phát triển mô hình có sự tương tác giữa HS với HS. 2. Thực trạng việc xây dựng và sử dụng kĩ thuật “khăn trải bàn” trong dạy học lịch sử
3. Xây dựng và sử dụng kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn” trong dạy học lịch sử (lớp 11). 3.1. Giáo viên phải nắm vững kĩ thuật, hướng dẫn học sinh thông hiểu kĩ thuật. – Kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn là gì” ? Là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập mang tính hợp tác kết hợp giữa hoạt động cá nhân và nhóm nhằm: Kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực. Tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân HS. Phát triển mô hình có sự tương tác giữa HS với HS. – Cách tiến hành kĩ thuật “khăn trải bàn”
+ Hoạt động theo nhóm (4 người /nhóm) Mỗi người ngồi vào vị trí như hình vẽ minh họa. Tập trung vào câu hỏi (chủ đề…).
– Chọn một phần: sơ kết bài hoặc những kiến thức, những sự kiện cần phát huy trí tuệ của nhiều học sinh ví dụ: + Bài 1. Nhật Bản: ĐVĐ. Em hãy tìm hiểu, khi chuyển sang giai đoạn ĐQCN vào cuối thế kỉ XIX, ở Nhật Bản có những điểm nào giống với đế quốc Anh, Pháp (ở thời điểm này). + Bài 3. Trung Quốc: ĐVĐ. Em hãy tìm ra những điểm khác nhau cơ bản của những phong trào đấu tranh ở Trung Quốc cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX.(khởi nghĩa Thái bình Thiên quốc, phong trào Duy tân, khởi nghĩa Nghĩa Hồ đồn, Cách mạng Tân Hợi). + Bài 6. chiếùn tranh thế giới thứ nhất (1914 -1918): ĐVĐ. Chiếùn tranh thế giới thứ nhất được coi là cuộc chiến tranh đế quốc phi nghĩa, em hãy giải thích ngắn gọn vì sao? + Bài 7. Những thành tựu văn hố thời cận đại: ĐVĐ. Về văn học, từ đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX thế giới đã sản sinh ra nhiều nhà văn nổi tiếng với những tác phẩm bất hủ. Em hãy nêu ra những nhà văn và những tác phẩm lớn ở Việt Nam cùng thời đại. + Bài 9. Cách mạng tháng Mười Nga…: ĐVĐ. Từ năm 1917 đến 1920, nhân dân Nga dưới sự lãnh đạo của Đảng Bônsêvich đã hồn thành những nhiệm vụ cơ bản nào? + Bài 10. Liên Xô xây dựng CNXH ( 1921 -1941 ): ĐVĐ. Những thành tựu nổi bật mà Liên Xô đạt được trên các lĩnh vực: chính trị, kinh tế, đối ngoại. + Bài 11. Bài tình hình các nước TBCN giữa hai cuộc chiến tranh thế giới (1918 -1939): ĐVĐ. Em hãy giải thích ngắn gọn, tại sao xuất hiện hai nhóm nước lựa chọn hai con đường khác nhau để thốt khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế (1929-1933).
+ Bài 13. Nước Mĩ giữa hai cuộc chiến tranh thế giới (1918-1939): ĐVĐ. Em hãy tìm ra những điểm tích cực và hạn chế trong chính sách mới của tổng thống Mĩ Rudơven. + Bài 15. Phong trào cách mạng ở trung Quốc và Ấn Độ (1918-1939): ĐVĐ. Em hãy nêu ra đặc điểm con đường đấu tranh ở Trung Quốc và Ấn Độ. Giải thích ngắn gọn vì sao mỗi nước có con đường đấu tranh khác nhau. + Bài 17. Chiến tranh thế giới thứ hai (1939-1945): ĐVĐ. Em hãy nêu lên nguyên nhân, vì sao trong giai đoạn từ tháng 9/1939 đến tháng 6/1941, phe phát xít thắng lớn và ít tổn thất? ( tiết 1). ĐVĐ. Nêu những sự kiện đánh dấu sự xoay chuyển cục diện chiến tranh thế giới. Nêu suy nghĩ của em về việc Mĩ ném 2 quả bom nguyên tử xuống Nhật Bản ngày 6&9/8/1945 (tiết 2). + Bài 19. Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (từ 1858 đến trước1873): ĐVĐ. Nêu những hoạt động quân sự chính của thực dân Pháp từ tháng 9/1858 đến tháng 6/1862. ĐVĐ. Giải thích ngắn gọn, vì sao lúc đấu triều đình Nguyễn có tổ chức cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, song đến tháng 6/1862 lại kí với Pháp Hiệp ước Nhâm Tuất nhượng bộ thực dân Pháp. + Bài 20. Chiến sự lan rộng ra cả nước. Cuộc kháng chiến của nhân dân ta từ năm 1873 đến 1884. Nhà Nguyễn đầu hàng: ĐVĐ. Vì sao nói việc triều đình Nguyến kí với Pháp Hiệp ước Giáp Tuất (1874) đã bỏ qua cơ hội đánh bại quân Pháp ở Bắc kì khi chúng tiến hành cuộc xâm lược lần một. ĐVĐ. Hành động của Pháp sau thất bại ở Cầu Giấy lần một và lần hai, khác nhau như thế nào?. Thủ đoạn xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp từ 1858 đến 1884. ĐVĐ. Cuộc kháng chiến do nhà Nguyễn tổ chức thất bại, nhà Nguyễn kí kết các hiệp ước đầu hàng thực dân Pháp, nước ta rơi vào tay Pháp. Hay giải thích nguyên nhân vì sao?.
+ Bài 21. Phong trào yêu nước của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX: ĐVĐ. Vì sao nói cuộc khởi nghĩa Hương Khê là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần vương chống Pháp?. Em hãy nêu lên tính chất của phong trào khởi nghĩa Cần Vương và rút ra những điểm hạn chế của phong trào. + Bài 22. Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp: ĐVĐ. Em hãy xác định tầng lớp xã hội có khả năng nhất, lãnh đạo phong trào yêu nước và cách mạng Việt Nam trong những năm đầu thế kỉ XX. + Bài 23. ĐVĐ. Phong trào yêu nước và cách mạng Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đên 1914: Em hãy tìm ra điểm khác nhau trong chủ trương, phương pháp hoạt động cứu nước của Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh. ĐVĐ. Điểm khác nhau căn bản nhất giữa Phong trào yêu nước và cách mạng đầu thế kỉ XX với Phong trào yêu nước Cần Vương cuối thế kỉ XIX. + Bài 24. ĐVĐ. Việt Nam trong những năm chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918): Điểm mới trong phong trào đấu tranh trong những năm trong chiến tranh (1914-1918) so với phong trào đấu tranh trong những năm trước chiến tranh (1897-1914). * Lưu ý: đối với từng lớp (trình độ khác nhau) thì đưa ra vấn đề khác nhau, không phải đưa ra tất cả các yêu cầu đó với một lớp. Trong chương trình còn nhiều sự kiện, nội dung có thể sử dụng kĩ thuật ” khăn trải bàn”. 3.3. Thực nghiệm sử dụng kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn” trong dạy học lịch sử lớp 11. Để đánh giá khả năng, hiệu quả, ý nghĩa của việc sử dụng kĩ thuật
dụng tích cực trong việc phát triển năng lực nhận thức cho học sinh. Mang lại hiệu quả rõ ràng nâng cao chất lượng trong dạy lịch sử. Tuy nhiên, còn có những cá nhân học sinh chưa thực sự tích cực thực hiện theo yêu cầu của kĩ thuật mới, nên chưa có sự chuyển biến trong hoạt động nhận thức và kết quả học tập.
PHẦN 3. KẾT LUẬN 1. Ý nghĩa và bài học kinh nghiệm Sử dụng kĩ thuật “khăn trải bàn” trong dạy học lịch sử là một trong những biện pháp tích cực đối với việc phát triển năng lực nhận thức cho học sinh, góp phần quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng bộ môn. Với ý nghĩa tích cực như vậy, bài tập nhận thức rất cần được đưa vào thực tế dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
đúng mức, việc xây dựng và sử dụng kĩ thuật trong dạy học lịch sử sẽ mang lại kết quả tốt đẹp. 4. Những kiến nghị, đề xuất Để tạo thuận lợi cho giáo viên, thiết nghĩ rất cần có những công trình nghiên cứu đầy đủ, có hệ thống về vấn đề xây dựng và sử dụng kĩ thuật “khăn trải bàn” làm cơ sở để giáo viên tham khảo. Cần có nhiều diễn đàn để giáo viên trao đổi, bàn bạc, tìm giải pháp có hiệu quả cho vấn đề này. *******************************
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Phương pháp dạy học lịch sử (Phan Ngọc Liên – Trần Văn Trị-chủ biên), 1999 NXB Giáo dục, 296 trang. 2. Lịch sử 11,2006, NXB Giáo dục, Phan Ngọc Liên (Tổng chủ biên). 3. Một số vấn đề cơ bản về phương pháp viết sáng kiến kinh nghiệm (Nhiều tác giả) ******************************
PHỤ LỤC
MỤC LỤC PHẦN I . MỞ ĐẦU 1. Bối cảnh, lý do chọn đề tài 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3. Mục đích nghiên cứu 4. Nhiệm vụ, phương pháp nghiên cứu 5. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu
PHẦN 2. NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận
2. Thực trạng việc xây dựng và sử dụng kĩ thuật “khăn trải bàn” trong dạy học lịch sử 3. Xây dựng và sử dụng kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn” trong dạy học lịch sử (lớp 11). 3.1. Giáo viên phải nắm vững kĩ thuật, hướng dẫn học sinh thông hiểu về kĩ thuật. 3.2. Chọn bài, phần, sự kiện phù hợp để xây dựng và sử dụng kĩ thuật. 3.3. Thực nghiệm sử dụng kĩ thuật dậy học “khăn trải bàn” trong dạy học lịch sử lớp 11. 3.4. Nhận xét về hiệu quả của việc sử dụng kĩ thuật : “khăn trải bàn”
PHẦN 3. KẾT LUẬN 1. Ý nghĩa và bài học kinh nghiệm 2. Nhận định về sáng kiến kinh nghiệm 3. Khả năng ứng dụng và triển khai 4. Những kiến nghị, đề xuất
******************